Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

Со всех языков на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Французский

quantum auctoritatis

Толкование Перевод

1 moltus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > moltus
2 multi

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multi
3 multus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multus
4 plurimum

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > plurimum
5 affero

adfĕro (affĕro), ferre, attŭli (adtŭli), allātum (adlātum) - tr. -    - inf. passif arch. adferrier, Plaut. Aul. 571. [st1]1 [-] apporter, porter à, porter vers.    - candelabrum Romam adferre, Cic. Verr. 4, 64: apporter un candélabre à Rome.    - Socrati orationem adferre, Cic. de Or. 1, 231: apporter un discours à Socrate.    - scyphos ad praetorem adferre, Cic Verr. 4, 32: apporter des coupes au préteur.    - tamquam vento adlatae naves, Liv. 44, 20, 7: vaisseaux pour ainsi dire apportés par le vent.    - afferre se (afferri), Virg.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - afferre pedem, Cat.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - aliquid ad aliquem (alicui) adferre: apporter qqch à qqn.    - adferre litteras ad aliquem (adferre litteras alicui), Cic.: apporter une lettre à qqn.    - nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, Cic. Att. 1, 9, 1: on m'apporte trop rarement des lettres de toi.    - nuntium alicui adferre, Cic. Amer. 19: apporter une nouvelle à qqn.    - adfertur ei de quarta nuntius, Cic. Phil. 13, 19: on lui apporte la nouvelle concernant la quatrième légion.    - crebri ad eum rumores adferebantur, Caes. BG. 2, 1, 1: des bruits fréquents lui parvenaient.    - ego jussero cadum unum vini veteris a me adferrier, Plaut. Aul. 571: je te ferai porter de chez moi un tonneau de vin vieux. [st1]2 [-] apporter une nouvelle, annoncer.    - quietae res ex Volscis adferebantur, Liv. 6, 30, 7: on annonçait que les Volsques se tenaient tranquilles.    - quicquid huc erit a Pompeio adlatum, Cic. Fam. 7, 17, 5: toutes les nouvelles qu'on apportera ici de Pompée.    - nuntiarunt caedem consulis adlatam aegre tulisse regem, Liv. 22, 37, 2: ils annoncèrent que le roi avait supporté avec peine la nouvelle de la mort du consul.    - alii majorem adferentes tumultum nuntii occurrunt, Liv. 27, 33, 1: d'autres messagers se présentent à lui, apportant la nouvelle d'un trouble plus grand (plus alarmant).    - cum mihi de Q. Hortensii morte esset adlatum, Cic. Br. 1: comme la nouvelle m'avait été apportée de la mort d'Hortensius.    - adferre + prop. inf.: annoncer que, rapporter que.    - ita Caelius ad illam adtulit se aurum quaerere, Cic. Cael. 53: Caelius lui annonça qu'il cherchait de l'or.    - nuntii adferebant male rem gerere Darium, Nep. Milt. 3, 3: les messagers annonçaient que Darius n'était pas heureux dans son expédition.    - novos hostes consilia cum veteribus jungere haud incertis auctoribus Romam est adlatum, Liv. 4, 45, 3: on annonça à Rome de source certaine que de nouveaux ennemis faisaient cause commune avec les anciens.    - pro comperto adtulit Achmos statuisse progredi, Liv. 35, 29, 9: il annonça comme une nouvelle certaine que les Achéens avaient décidé de marcher de l'avant.    - adferre ut + subj.: apporter l’ordre de.    - ab Carthagine adlatum est ut Hasdrubal in Italiam exercitum duceret, Liv. 23, 27, 9: de Carthage l'ordre vint qu'Hasdrubal conduisît son armée en Italie. [st1]3 [-] porter sur, porter contre.    - vim alicui adferre, Cic. Pomp. 39: faire violence à qqn.    - manus alienis bonis adferre, Cic. Off. 2, 54: porter la main sur les biens d'autrui.    - manus alicui adferre, Cic. Quinct. 85: se livrer à des actes de violence sur qqn.    - beneficio suo manus adfert, Sen. Ben. 2, 5, 3: il enlève à son bienfait tout son prix.    - adferre sibi manus, Cic.: se tuer de sa propre main. [st1]4 [-] apporter en plus; apporter à mettre à.    - ita ut, quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus, Cic. Marc. 12: en sorte que, tout ce que le temps enlèvera à ton oeuvre, il l'ajoutera à ta gloire.    - adferre non minus ad dicendum auctoritatis quam facultatis, Cic. Mur. 4: apporter à sa plaidoirie non moins d'autorité que de talent.    - quicquid ad rem publicam adtulimus, Cic. Off. 1, 155: quels que soient les services que j'ai rendus à l'état. [st1]5 [-] apporter (une preuve, un exemple, une raison); alléguer, dire.    - testimonium adferre: produire un témoignage.    - argumentum adferre: apporter une preuve.    - exemplum adferre: donner un exemple.    - rationem adferre: donner une raison.    - rationes, cur hoc ita sit, afferre, Cic. Fin. 5: expliquer pourquoi il en est ainsi.    - ad ea quae dixi, adfer si quid habes, Cic. Att. 7, 9, 4: en réponse à ce que je t'ai dit, donne-moi ce que tu sais.    - aliquid (multa) adferre, cur (quamobrem): apporter un argument, beaucoup d'arguments pour prouver que.    - quid adferre potest, quamobrem voluptas sit summum bonum? Cic. de Or. 3, 78: quel argument peut-il apporter pour prouver que le plaisir est le souverain bien?    - cur credam, adferre possum, Cic. Tusc. 1, 70: je puis donner la raison de ma croyance.    - quid adferri potest cur non casu id evenerit? Cic. Div. 2: comment peut-on prouver que cela n'est pas dû au hasard?    - adfer, quem Fabiano possis praeponere, Sen. Ep. 100, 9: cite qui tu pourrais préférer à Fabianus.    - avec quod, ce fait que: firmissimum hoc adferri videtur, cur deos esse credamus, quod... Cic. Tusc. 1, 30: la preuve la plus forte, à ce qu'il semble, qu'on produise pour justifier la croyance en l'existence des dieux, c'est que...    - avec prop. inf.: adfers in extis cor non fuisse, Cic. Div. 2, 36: tu dis que dans les entrailles de la victime le coeur manquait. [st1]6 [-] apporter, occasionner; contribuer à, aider à.    - delectationem, dolorem, luctum, metum, spem: apporter du plaisir, de la douleur, le deuil, la crainte, l'espoir.    - adferre pacem, bellum, Cic. Phil. 6, 17: apporter la paix, la guerre.    - cladem populo Romano, multas alicui lacrimas adferre, Cic. Nat. 2, 8: être la cause d'un désastre pour le peuple romain, de bien des larmes pour qqn.    - videri proelium defugisse magnum detrimentum adferebat, Caes. BC. 1, 82, 2: paraître avoir esquivé la bataille causait un grand préjudice.    - negat diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, Cic. Fin. 2, 87: il prétend que la durée ne contribue en rien au bonheur de la vie.    - hic numerus nihil adfert aliud nisi ut... Cic. Or. 170: ce rythme ne contribue à rien d'autre qu'à faire que...    - quid loci natura adferre potest, ut... Cic. Fat. 8: quelle influence déterminante le climat peut-il avoir, pour faire que... ? [st1]7 [-] rapporter, produire, rendre.    - agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt, Cic. Off. 1, 15: les terres fertiles qui produisent beaucoup plus de grain qu'on ne leur en a confié.    - talis ager post longam desidiam laetas segetes affert, Col. 2: une telle terre, après un long repos, produit une abondante moisson.    - plantae sinapis prima hieme translatae plus cymae vere adferunt, Col. 11: les pieds de sénevé, transplantés au commencement de l'hiver, produisent au printemps une cime plus développée.    - au fig. magnum proventum poetarum annus hic attulit, Plin. Ep. 1, 13: cette année a produit une abondante moisson de poètes.
* * *
adfĕro (affĕro), ferre, attŭli (adtŭli), allātum (adlātum) - tr. -    - inf. passif arch. adferrier, Plaut. Aul. 571. [st1]1 [-] apporter, porter à, porter vers.    - candelabrum Romam adferre, Cic. Verr. 4, 64: apporter un candélabre à Rome.    - Socrati orationem adferre, Cic. de Or. 1, 231: apporter un discours à Socrate.    - scyphos ad praetorem adferre, Cic Verr. 4, 32: apporter des coupes au préteur.    - tamquam vento adlatae naves, Liv. 44, 20, 7: vaisseaux pour ainsi dire apportés par le vent.    - afferre se (afferri), Virg.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - afferre pedem, Cat.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - aliquid ad aliquem (alicui) adferre: apporter qqch à qqn.    - adferre litteras ad aliquem (adferre litteras alicui), Cic.: apporter une lettre à qqn.    - nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, Cic. Att. 1, 9, 1: on m'apporte trop rarement des lettres de toi.    - nuntium alicui adferre, Cic. Amer. 19: apporter une nouvelle à qqn.    - adfertur ei de quarta nuntius, Cic. Phil. 13, 19: on lui apporte la nouvelle concernant la quatrième légion.    - crebri ad eum rumores adferebantur, Caes. BG. 2, 1, 1: des bruits fréquents lui parvenaient.    - ego jussero cadum unum vini veteris a me adferrier, Plaut. Aul. 571: je te ferai porter de chez moi un tonneau de vin vieux. [st1]2 [-] apporter une nouvelle, annoncer.    - quietae res ex Volscis adferebantur, Liv. 6, 30, 7: on annonçait que les Volsques se tenaient tranquilles.    - quicquid huc erit a Pompeio adlatum, Cic. Fam. 7, 17, 5: toutes les nouvelles qu'on apportera ici de Pompée.    - nuntiarunt caedem consulis adlatam aegre tulisse regem, Liv. 22, 37, 2: ils annoncèrent que le roi avait supporté avec peine la nouvelle de la mort du consul.    - alii majorem adferentes tumultum nuntii occurrunt, Liv. 27, 33, 1: d'autres messagers se présentent à lui, apportant la nouvelle d'un trouble plus grand (plus alarmant).    - cum mihi de Q. Hortensii morte esset adlatum, Cic. Br. 1: comme la nouvelle m'avait été apportée de la mort d'Hortensius.    - adferre + prop. inf.: annoncer que, rapporter que.    - ita Caelius ad illam adtulit se aurum quaerere, Cic. Cael. 53: Caelius lui annonça qu'il cherchait de l'or.    - nuntii adferebant male rem gerere Darium, Nep. Milt. 3, 3: les messagers annonçaient que Darius n'était pas heureux dans son expédition.    - novos hostes consilia cum veteribus jungere haud incertis auctoribus Romam est adlatum, Liv. 4, 45, 3: on annonça à Rome de source certaine que de nouveaux ennemis faisaient cause commune avec les anciens.    - pro comperto adtulit Achmos statuisse progredi, Liv. 35, 29, 9: il annonça comme une nouvelle certaine que les Achéens avaient décidé de marcher de l'avant.    - adferre ut + subj.: apporter l’ordre de.    - ab Carthagine adlatum est ut Hasdrubal in Italiam exercitum duceret, Liv. 23, 27, 9: de Carthage l'ordre vint qu'Hasdrubal conduisît son armée en Italie. [st1]3 [-] porter sur, porter contre.    - vim alicui adferre, Cic. Pomp. 39: faire violence à qqn.    - manus alienis bonis adferre, Cic. Off. 2, 54: porter la main sur les biens d'autrui.    - manus alicui adferre, Cic. Quinct. 85: se livrer à des actes de violence sur qqn.    - beneficio suo manus adfert, Sen. Ben. 2, 5, 3: il enlève à son bienfait tout son prix.    - adferre sibi manus, Cic.: se tuer de sa propre main. [st1]4 [-] apporter en plus; apporter à mettre à.    - ita ut, quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus, Cic. Marc. 12: en sorte que, tout ce que le temps enlèvera à ton oeuvre, il l'ajoutera à ta gloire.    - adferre non minus ad dicendum auctoritatis quam facultatis, Cic. Mur. 4: apporter à sa plaidoirie non moins d'autorité que de talent.    - quicquid ad rem publicam adtulimus, Cic. Off. 1, 155: quels que soient les services que j'ai rendus à l'état. [st1]5 [-] apporter (une preuve, un exemple, une raison); alléguer, dire.    - testimonium adferre: produire un témoignage.    - argumentum adferre: apporter une preuve.    - exemplum adferre: donner un exemple.    - rationem adferre: donner une raison.    - rationes, cur hoc ita sit, afferre, Cic. Fin. 5: expliquer pourquoi il en est ainsi.    - ad ea quae dixi, adfer si quid habes, Cic. Att. 7, 9, 4: en réponse à ce que je t'ai dit, donne-moi ce que tu sais.    - aliquid (multa) adferre, cur (quamobrem): apporter un argument, beaucoup d'arguments pour prouver que.    - quid adferre potest, quamobrem voluptas sit summum bonum? Cic. de Or. 3, 78: quel argument peut-il apporter pour prouver que le plaisir est le souverain bien?    - cur credam, adferre possum, Cic. Tusc. 1, 70: je puis donner la raison de ma croyance.    - quid adferri potest cur non casu id evenerit? Cic. Div. 2: comment peut-on prouver que cela n'est pas dû au hasard?    - adfer, quem Fabiano possis praeponere, Sen. Ep. 100, 9: cite qui tu pourrais préférer à Fabianus.    - avec quod, ce fait que: firmissimum hoc adferri videtur, cur deos esse credamus, quod... Cic. Tusc. 1, 30: la preuve la plus forte, à ce qu'il semble, qu'on produise pour justifier la croyance en l'existence des dieux, c'est que...    - avec prop. inf.: adfers in extis cor non fuisse, Cic. Div. 2, 36: tu dis que dans les entrailles de la victime le coeur manquait. [st1]6 [-] apporter, occasionner; contribuer à, aider à.    - delectationem, dolorem, luctum, metum, spem: apporter du plaisir, de la douleur, le deuil, la crainte, l'espoir.    - adferre pacem, bellum, Cic. Phil. 6, 17: apporter la paix, la guerre.    - cladem populo Romano, multas alicui lacrimas adferre, Cic. Nat. 2, 8: être la cause d'un désastre pour le peuple romain, de bien des larmes pour qqn.    - videri proelium defugisse magnum detrimentum adferebat, Caes. BC. 1, 82, 2: paraître avoir esquivé la bataille causait un grand préjudice.    - negat diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, Cic. Fin. 2, 87: il prétend que la durée ne contribue en rien au bonheur de la vie.    - hic numerus nihil adfert aliud nisi ut... Cic. Or. 170: ce rythme ne contribue à rien d'autre qu'à faire que...    - quid loci natura adferre potest, ut... Cic. Fat. 8: quelle influence déterminante le climat peut-il avoir, pour faire que... ? [st1]7 [-] rapporter, produire, rendre.    - agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt, Cic. Off. 1, 15: les terres fertiles qui produisent beaucoup plus de grain qu'on ne leur en a confié.    - talis ager post longam desidiam laetas segetes affert, Col. 2: une telle terre, après un long repos, produit une abondante moisson.    - plantae sinapis prima hieme translatae plus cymae vere adferunt, Col. 11: les pieds de sénevé, transplantés au commencement de l'hiver, produisent au printemps une cime plus développée.    - au fig. magnum proventum poetarum annus hic attulit, Plin. Ep. 1, 13: cette année a produit une abondante moisson de poètes.
* * *

    Affero, pen. corr. affers, attuli, pen. cor. allatum, pen. prod. afferre. Apporter.

\

    Afferre ad os cibum manu. Plin. Porter la viande au bec, Appasteler.

\

    Afferre se aliquo. Virgil. S'approcher, ou Venir en quelque lieu.

\

    Quod ab ipso allatum est, sibi esse id relatum putet. Terent. On luy a faict de tel pain soupe.

\

    Negat Epicurus diuturnitatem temporis ad beate viuendum aliquid afferre. Ci. Proficter, ou servir de quelque chose.

\

    Nihil afferunt quo iucundius viuamus. Cic. Ne nous aident en rien pour vivre plus joyeusement.

\

    Afferre aliquid ad remp. Cic. Aider, Proficter quelque chose au commun.

\

    Afferre aliquid ad communem fructum. Cic. Aider, et porter aucun profict aux hommes.

\

    Afferre, pro eo quod est nuntiare. Cic. Attulerunt, Caesarem iter habere Capuam. Ils ont apporté les nouvelles que Cesar, etc.

\

    Afferre ad aliquem. Cic. Rapporter et dire à aucun.

\

    Nihil afferunt, qui in re gerendaversari senectutem negant. Cic. Ils ne dient ou alleguent rien à propos, Ils n'ont raisons qui vaillent.

\

    An aetatem afferret? Cic. S'excusera il sur l'aage? Alleguera il l'aage pour excuse?

\

    Ad ea quae dixi affer, siquid habes. Cic. Apporte, Ameine, Allegue quelque chose à l'encontre de ce que j'ay dict.

\

    Afferre crimen in iudicium. Cic. Proposer un cas de crime à l'encontre de quelcun.

\

    Afferre ad defensionem. Cic. Alleguer pour sa defense.

\

    Communes vtilitates in medium afferre. Cic. Communiquer, Mettre en commun.

\

    Afferre accessionem. Cic. Accroistre et augmenter.

\

    Adiumentum alicui ad aliquam rem. Cic. L'aider à faire quelque chose.

\

    AEs alienum attulit mihi haec res. Cic. M'a endebté.

\

    Amaritudinem. Plin. Faire amer.

\

    Animum vacuum ad scribendum. Cic. Avoir l'esprit delivre quand on se met à escrire.

\

    Animum alicui. Cic. Donner courage, L'encourager.

\

    Argumentum afferunt, quod, etc. Plin. Ils le prouvent par ceste raison, que, etc.

\

    Authoritatem. Plin. Cic. Donner reputation et authorité, Faire qu'on soit plus estimé.

\

    Calamitatem et cladem. Cic. Apporter dommage irreparable.

\

    Causam. Terent. Alleguer raison pourquoy.

\

    Causam. Cic. Bailler occasion.

\

    Causam mortis. Cic. Donner occasion de mort.

\

    Causam quoniam. Plin. Causam afferentes, quoniam in Thessalia, etc. Disants que c'estoit pour cause et raison que, etc.

\

    Quum attulisset nullam causam quae istam, etc. Cic. Veu qu'il ne scavoit dire cause vallable qui, etc.

\

    Commutationem voluntatis. Cic. Faire changer de volunte.

\

    Compertum. Liu. Rapporter pour certain, Apporter certaines nouvelles.

\

    Confidentiam. Caelius ad Cic. Donner hardiesse et asseurance.

\

    Coniecturam. Cic. Donner quelque enseigne et argument, Donner conjecture.

\

    Consecutionem voluptatis. Cic. Donner jouyssance de volupté.

\

    Consilium alicui. Cic. Donner conseil.

\

    Consolationem alicui malo. Cic. Donner confort en quelque adversité.

\

    Constantiam. Cic. Donner constance.

\

    Consuetudinem seruiendi liberae ciuitati. Cic. L'accoustumer à son obeissance.

\

    Contemptionem ad omnes. Caesar. Faire mespriser de touts, et qu'on n'en tienne compte.

\

    Crimen falsum alicui. Cic. Imposer crime à aucun.

\

    Cumulum aliquem artibus aliorum. Cic. Donner quelque accroissement.

\

    Curam. Cic. Donner soulci, Mettre en soulci.

\

    Delectationem. Cic. Donner plaisir.

\

    Dentes in dominum. Varro. Mordre son maistre.

\

    Desperationem. Caesar. Mettre en desespoir.

\

    Detrimentum. Caesar. Cic. Porter dommage.

\

    Difficultatem alicui rei vel homini. Cic. Rendre une chose malaisee à faire, Donner empeschement.

\

    Dolorem capitis. Plin. Causer, ou faire douleur de teste.

\

    Dubitationem. Cic. Mettre en doubte.

\

    Egestatem alicui. Cic. Mettre en povreté.

\

    Errorem animis. Cic. Faire errer.

\

    Excusationem. Cic. Alleguer excusation.

\

    Exemplum. Plin. Alleguer exemple.

\

    Exilium. Cic. Causer bannissement, Estre cause de bannissement.

\

    Expectationem. Quintil. Mettre en attente.

\

    Facultatem. Cic. Apporter commodité.

\

    Affertur fama. Liu. On apporte nouvelles, On fait courir le bruit, Le bruit est.

\

    Neque vlla de eius reditu fama ferebatur. Caesar. Il n'en estoit aucun bruit, On n'en parloit aucunnement.

\

    Fastidium alicui. Cic. Apporter desgoustement, Desgouster.

\

    Fastidia cibo affert haec res. Colum. Elle desgouste.

\

    Fidem alicui rei. Liuius. Faire foy de quelque chose, Faire croire quelque chose.

\

    Fiduciam. Caesar. Donner asseurance.

\

    Finem tributorum. Cic. Mettre fin.

\

    Florem afferre dicuntur arbores. Colum. Porter fleur.

\

    Hilaritatem, vel iucunditatem, aut laetitiam. Pli. Cic. Mettre en joye, Resjouir.

\

    Honorem. Plin. Faire ou porter honneur.

\

    Iacturam. Colum. Porter dommage, ou perte.

\

    Incrementum. Cic. Donner accroissement.

\

    Inertiam alicui. Cic. Faire paresseux et nonchalant.

\

    Initium morbi. Celsus. Causer le commencement de la maladie.

\

    Interitum. Cic. Apporter la mort et destruction ou ruine.

\

    Laborem. Cic. Donner peine et travail.

\

    Lachrymas alicui. Cic. Luy apporter grand dueil.

\

    Laetitiam alicui. Cic. Le resjouir.

\

    Languorem alicui. Cic. Le faire paresseux et nonchalant.

\

    Laudem alicui. Cic. Apporter loz ou louange.

\

    Leuationem. Cic. Donner allegeance.

\

    Literas. Cic. Apporter lettres à aucun.

\

    Luctum alicui. Cic. Causer, ou Apporter dueil.

\

    Manus alicui. Cic. Mettre la main sur luy, Le battre.

\

    Manus sibi. Plancus ad Ciceronem. Se deffaire soymesme, Se tuer.

\

    Manus bonis alienis. Cic. Prendre, Ravir les biens d'autruy.

\

    Manus vulneribus. Cic. Renouveler les douleurs.

\

    Medicinam. Cic. Porter medecine.

\

    Memoriam. Cic. Faire souvenir.

\

    Metum alicui. Cic. Faire paour.

\

    Molestiam. Cic. Faire, ou Donner ennuy et fascherie.

\

    Moram alicui rei. Cic. Empescher et retarder.

\

    Morbum alicui. Plaut. Faire malade.

\

    Mortem vno ictu. Cic. Tuer tout d'un coup.

\

    Motum animis. Cic. Esmouvoir les cueurs.

\

    Munus Reip. Cic. Faire un bien et profict à la republique.

\

    Necessitatem. Cic. Contraindre.

\

    Neruos et industriam. Cic. Employer sa force et son esprit, ou son industrie.

\

    Necem. Plin. Faire mourir. Vide NEX.

\

    Nuntium. Cic. Apporter nouvelle.

\

    Obliuionem tristitiae. Plin. Faire oublier.

\

    Obscuritatem orationi. Cic. Obscurcir.

\

    Odium. Plin. Faire hair, Engendrer haine.

\

    Odium quod in ipsum attulerant. Cic. La haine dont ils estoyent venuz garnis à l'encontre de luy.

\

    Odium maius affert mihi haec res, quam etc. Cela me desplaist plus, ou Me porte plus d'ennuy et de desplaisir, que etc.

\

    Offensionem. Cic. Faire desplaisir, Offenser.

\

    Magnam haec res illis offensionem ad omnes attulit. Caesar. Cela les mist fort en la malegrace de touts.

\

    Opem alicui. Terent. Aider.

\

    Opinionem populo. Cic. Mettre les gents en opinion.

\

    Pacem animis. Cic. Mettre en repos d'esprit.

\

    Pacem ad aliquam. Plaut. Apporter paix.

\

    Pauorem. Plin. Faire paour, Donner crainte.

\

    Pedem. Catul. Venir.

\

    Periculum. Caelius ad Ciceronem. Mettre en danger.

\

    Perniciem. Cic. Porter dommage, ou malencontre.

\

    Perturbationem rerum. Brutus ad Ciceronem. Mettre en trouble et desarroy.

\

    Pestem. Cic. Apporter grand'malencontre.

\

    Pestilentiam. Plin. Amener la peste.

\

    Pondus. Cic. Permagnum pondus affert beneuolentia erga illum. L'amor qu'il ha envers luy fait beaucoup, Cela y aide fort.

\

    Quaestionem. Cic. Quaestionem attulerunt poetae, quidnam esset illud, etc. Ont mis en doubte, Ont doubté, Ont demandé.

\

    Rationem quoniam, et Rationes cur. Plin. Donner, ou Alleguer raison, Prouver par raison.

\

    Religionem afferre alicui. Cic. Mettre quelcun en scrupule de conscience.

\

    Repulsam attulit haec res. Cic. Cela a esté cause que j'ay esté refusé et esconduict.

\

    Requiem. Ouid. Donner, ou apporter repos.

\

    Affertur rumoribus spes. Cic. Le commun bruit donne esperance.

\

    Afferuntur rumores ad eum. Caesar. On luy rapporte.

\

    Salutem. Caesar. Cic. Sauver.

\

    Satietatem. Cic. Saouler.

\

    Scientiam. Cic. Affert vetustas incredibilem scientiam. Apporte et donne congnoissance si grande, qu'on ne scauroit croire.

\

    Seditiones. Cic. Mettre en dissention.

\

    Sententiam. Cic. Dire son opinion.

\

    Solicitudinem affert haec res. Plancus ad Ciceronem. Engendre un soulci.

\

    Solatium. Cic. Donner soulas.

\

    Somnum. Cic. quod et somnum inducere, et Conciliare somnum dicitur. Faire dormir.

\

    Spem. Cic. Donner esperance.

\

    Splendorem voci. Plin. Esclarcir la voix, Faire la voix clere et nette.

\

    Sumptum alicui. Cic. Faire coustange à un autre.

\

    Suppetias. Plaut. Donner secours.

\

    Suspicionem. Cic. Donner souspecon.

\

    Tabem gregi. Colum. Faire devenir en chartre et seicher.

\

    Taedium. Liu. Fascher, Ennuyer, Attedier.

\

    Terrorem. Id est Terrere. Liuius. Espovanter, Faire paour, et frayeur.

\

    Terrores ad aliquem. Cic. Rapporter choses qui sont à craindre, et qui font paour.

\

    Testimonium. Caesar. Prouver, Bailler preuve.

\

    Torporem. Plin. Faire appesantir et eslourdir.

\

    Vim. Cic. Faire violence.

\

    Vim afferre virgini. Cic. Violer, Prendre par force.

\

    Vim vitae et corpori. Cic. Se tuer.

\

    Vim et celeritatem afferre. Cic. Donner force et vistesse.

\

    Vim in docendo. Cic. Contraindre à croire.

\

    Afferre vim, pro Cogere. Cic. Contraindre, Forcer.

\

    Affert aliam vitam haec dies. Terent. Requiert tresestroictement.

\

    Vtilitatem aliquam. Quintil. Apporter quelque profict.

\

    Affertur, Impersonale. Liu. Les nouvelles sont venues que, etc.

Dictionarium latinogallicum > affero
6 tantus

tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.

II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.² 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. ab- sumno. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti! Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Komparativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.

III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus, Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint. u.a. – / Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40.

lateinisch-deutsches > tantus
7 tantus

tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.

II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.² 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. absum

————

no. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine

————

ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti!

————

Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Kompa-

————

rativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.

III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus,

————

Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint.

————

u.a. – ⇒ Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > tantus
8 capio

1.
căpĭo, cepi, captum (old fut. perf. capso, Plaut. Bacch. 4, 4, 61: capsit, Enn. ap. Non. p. 66, 27, or Ann. v. 324 Vahl.; Plaut. Ps. 4, 3, 6; Att. ap. Non. p. 483, 12, or Trag. Rel. v. 454 Rib.; Paul. ex. Fest. p. 57 Mull.:
capsimus,
Plaut. Rud. 2, 1, 15: capsis, acc. to Cic. Or. 45, 154, = cape si vis, but this is an error; cf. Quint. 1, 5, 66; old perf. cepet, Col. Rostr. 5; v. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 170), 3, v. a. [cf. kôpê, handle; Lat. capulum; Engl. haft; Germ. Heft; Sanscr. root hri-, take; cf. Gr. cheir, Engl. and Germ. hand, and Goth. hinthan, seize].
I.
Lit.
A.
In gen., to take in hand, take hold of, lay hold of, take, seize, grasp (cf.:
sumo, prehendo): si hodie hercule fustem cepero aut stimulum in manum,
Plaut. Aul. 1, 1, 9:
cape hoc flabellum,
Ter. Eun. 3, 5, 47:
cepit manibus tympanum,
Cat. 6, 3, 8:
tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penatis,
Verg. A. 2, 717:
cape saxa manu, cape robora, pastor,
id. G. 3, 420:
flammeum,
Cat. 61, 8:
acria pocula,
Hor. S. 2, 6, 69:
lora,
Prop. 3 (4), 9, 57:
baculum,
Ov. M. 2, 789:
colum cum calathis,
id. ib. 12, 475:
florem ternis digitis,
Plin. 24, 10, 48, § 81:
pignera,
Liv. 3, 38, 12; Dig. 48, 13, 9, § 6; Gai Inst. 4, 29:
ut is in cavea pignus capiatur togae,
Plaut. Am. prol. 68: rem manu, Gai Inst. 1, 121:
rem pignori,
Dig. 42, 1, 15, § 7; cf. ib. 42, 1, 15, § 4:
scutum laeva,
Plin. 33, 1, 4, § 13:
capias tu illius vestem,
Ter. Eun. 2, 3, 79: cape vorsoriam, seize the sheet, i. e. take a tack, turn about, Plaut. Trin. 4, 3, 19.—Very freq. of arms (cf. sumo); so in gen.: arma, to take up arms, i. e. engage in war or battle, Cic. Rab. Perd. 7, 20 sq.; 9, 27; 11, 31; id. Planc. 36, 88; id. Phil. 4, 3, 7; Caes. B.G. 5, 26; 7, 4; Sall. C. 27, 4; 30, 1; 33, 2; 52, 27; id. J. 38, 5; 102, 12; Ov. M. 3, 115 sq.; 12, 91; 13, 221;
and of particular weapons: ensem,
Ov. M. 13, 435:
tela,
id. ib. 3, 307; 5, 366 et saep.—Of food, to take, partake of:
quicum una cibum Capere soleo,
Plaut. Trin. 4, 2, 61; Ter. Eun. 2, 3, 77; Sall. J. 91, 2:
lauti cibum capiunt,
Tac. G. 22.—
B.
In partic.
1.
Of living objects.
a.
To take into possession, take captive, seize, make prisoner.
(α).
Of persons:
oppidum expugnavimus, et legiones Teleboarum vi pugnando cepimus,
Plaut. Am. 1, 1, 258: summus ibi capitur meddix, occiditur alter, Enn. ap. Paul. ex Fest. p. 123 Mull. (Ann. v. 296 Vahl.):
quoniam belli nefarios duces captos jam et comprehensos tenetis,
Cic. Cat. 3, 7, 16:
ibi Orgetorigis filia atque unus e filiis captus est,
Caes. B. G. 1, 26:
reges capiuntur,
Lucr. 4, 1013; Tac. A. 4, 33:
capta eo proelio tria milia peditum dicuntur,
Liv. 22, 49, 18:
quos Byzantii ceperat,
Nep. Paus. 2, 3; id. Alcib. 9, 2; id. Dat. 2, 5; Quint. 6, 3, 61:
captos ostendere civibus hostes,
Hor. Ep. 1, 17, 33:
captus Tarento Livius,
Cic. Brut. 18, 72:
servus ex hoste captus,
Quint. 5, 10, 67.—Hence, P. a. as subst.: captus, i, m., = captivus, a prisoner, captive:
in captos clementia uti,
Nep. Alcib. 5, 7:
inludere capto,
Verg. A. 2, 64:
quae sit fiducia capto,
id. ib. 2, 75:
ex captorum numero,
Liv. 28, 39, 10; Tac. A. 6, 1; 12, 37; 15, 1.—Also, capta, ae, f., a female captive:
dicam hanc esse captam ex Caria, Ditem ac nobilem,
Ter. Heaut. 3, 3, 47.—
(β).
Of animals, birds, fish, etc., to catch, hunt down, take: quid hic venatu non cepit? Varr. ap. Non. p. 253, 31:
si ab avibus capiundis auceps dicatur, debuisse ajunt ex piscibus capiundis, ut aucupem, sic piscicupem dici,
id. L. L. 8, § 61 Mull.:
hic jaculo pisces, illa capiuntur ab hamis,
Ov. A. A. 1, 763:
neque quicquam captum'st piscium,
Plaut. Rud. 2, 1, 12; cf.:
nisi quid concharum capsimus,
id. ib. v. 18; Cic. Off. 3, 14, 58; Plin. 33, 1, 6, § 27: acipenserem, Cic. ap. Macr. S. 2, 12:
cervum,
Phaedr. 1, 5, 5; cf.:
hic (Nereus) tibi prius vinclis capiendus,
Verg. G. 4, 396.—
b.
To win, captivate, charm, allure, enchain, enslave, fascinate; mostly with abl. of means: Ph. Amore ardeo. Pa. Quid agas? nisi ut te redimas captum quam queas Minumo, Ter. Eun. 1, 1, 29:
quod insit in iis aliquid probi, quod capiat ignaros,
Cic. Off. 3, 3, 15: [p. 284] animum adulescentis... pellexit eis omnibus rebus, quibus illa aetas capi ac deleniri potest, id. Clu. 5, 13:
quamvis voluptate capiatur,
id. Off. 1, 30, 105; Quint. 5, 11, 19:
quem quidem adeo sua cepit humanitate,
Nep. Alcib. 9, 3:
secum habuit Pomponium, captus adulescentis et humanitate et doctrina,
id. Att. 4, 1:
nec bene promeritis capitur (deus), nec tangitur ira,
Lucr. 2, 651: ut pictura poesis;
erit quae si propius stes Te capiat magis, et quaedam si longius abstes,
Hor. A. P. 362:
hunc capit argenti splendor,
id. S. 1, 4, 28:
te conjux aliena capit,
id. ib. 2, 7, 46:
Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis,
Prop. 1, 1, 1:
carmine formosae, pretio capiuntur avarae,
Tib. 3, 1, 7:
munditiis capimur,
Ov. A. A. 3, 133; id. M. 4, 170; 6, 465; 7, 802; 8, 124; 8, 435; 9, 511; 10, 529;
14, 373: amore captivae victor captus,
Liv. 30, 12, 18:
dulcedine vocis,
Ov. M. 1, 709; 11, 170:
voce nova,
id. ib. 1, 678:
temperie aquarum,
id. ib. 4, 344:
(bos) herba captus viridi,
Verg. E. 6, 59:
amoenitate loci,
Tac. A. 18, 52:
auro,
Hor. C. 2, 18, 36:
neque honoris neque pecuniae dulcedine sum captus,
Cic. Fam. 11, 28, 2:
splendore hominis,
id. Fin. 1, 13, 42: ne oculis quidem captis in hanc fraudem decidisti;
nam id concupisti quod numquam videras,
id. Verr. 2, 4, 45, § 102.—
c.
To cheat, seduce, deceive, mislead, betray, delude, catch:
sapientis hanc vim esse maximam, cavere ne capiatur, ne fallatur videre,
Cic. Ac. 2, 20, 66:
injurium autem'st ulcisci advorsarios? Aut qua via te captent eadem ipsos capi?
Ter. Hec. 1, 1, 16: uti ne propter te fidemque tuam captus fraudatusque sim, form. ap. Cic. Off. 3, 17, 70:
eodem captus errore quo nos,
involved in the same error, Cic. Phil. 12, 2, 6; id. ap. Non. p. 253, 25; cf.:
ne quo errore milites caperentur,
Liv. 8, 6, 16:
capere ante dolis Reginam,
Verg. A. 1, 673:
captique dolis lacrimisque coactis (Sinonis),
id. ib. 2, 196:
ubi me eisdem dolis non quit capere,
Sall. J. 14, 11:
adulescentium animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,
id. C. 14, 5:
capi alicujus dolo,
Nep. Dat. 10, 1:
dolum ad capiendos eos conparant,
Liv. 23, 35, 2:
quas callida Colchis (i.e. Medea) amicitiae mendacis imagine cepit,
Ov. M. 7, 301.—
d.
To defeat, convict, overcome in a suit or dispute (rare):
tu si me impudicitiae captas, non potes capere,
Plaut. Am. 2, 2, 189:
tu caves ne tui consultores, ille ne urbes aut castra capiantur (cf. B. 2. b. infra),
Cic. Mur. 9, 22:
callidus et in capiendo adversario versutus (orator),
id. Brut. 48, 178.—
e.
To deprive one of his powers or faculties, to harm.
(α).
Of the physical powers, to lame, mutilate, maim, impair or weaken in the limbs, senses, etc. (only pass. capi, and esp. in part. perf. captus):
mancus et membris omnibus captus ac debilis,
Cic. Rab. Perd. 7, 21:
ipse Hannibal... altero oculo capitur,
loses an eye, Liv. 22, 2, 11:
captus omnibus membris,
id. 2, 36, 8:
capti auribus et oculis metu omnes torpere,
id. 21, 58, 5:
oculis membrisque captus,
Plin. 33, 4, 24, § 83:
congerantur in unum omnia, ut idem oculis et auribus captus sit,
Cic. Tusc. 5, 40, 117:
si captus oculis sit, ut Tiresias fuit,
id. Div. 2, 3, 9; Verg. G. 1, 183:
habuit filium captum altero oculo,
Suet. Vit. 6:
censorem Appium deum ira post aliquot annos luminibus captum,
Liv. 9, 29, 11; Val. Max. 1, 1, 17:
lumine,
Ov. F. 6, 204:
princeps pedibus captus,
Liv. 43, 7, 5; cf.:
captum leto posuit caput,
Verg. A. 11, 830;
and of the mole: aut oculis capti fodere cubilia talpae,
id. G. 1, 183.—
(β).
Of the mental powers, to deprive of sense or intellect; only in part. perf. captus, usu. agreeing with pers. subj., and with abl. mente, silly, insane, crazy, crazed, lunatic, mad:
labi, decipi tam dedecet quam delirare et mente esse captum,
Cic. Off. 1, 27, 94:
vino aut somno oppressi aut mente capti,
id. Ac. 2, 17, 53; Quint. 8, 3, 4;
rarely mentibu' capti,
Lucr. 4, 1022; so,
animo,
Sen. Herc. Fur. 107; very rarely with gen.:
captus animi,
Tac. H. 3, 73.— Absol.:
virgines captae furore,
Liv. 24, 26, 12.—Less freq. agreeing with mens or animus:
viros velut mente capta cum jactatione fanatica corporis vaticinari,
Liv. 39, 13, 12:
captis magis mentibus, quam consceleratis similis visa,
id. 8, 18, 11; cf.:
capti et stupentes animi,
id. 6, 36, 8.—
f.
To choose, select, elect, take, pick out, adopt, accept a person for a particular purpose or to sustain a particular office or relation:
de istac sum judex captus,
Plaut. Merc. 4, 3, 33:
Aricini atque Ardeates de ambiguo agro... judicem populum Romanum cepere,
Liv. 3, 71, 2:
me cepere arbitrum,
Ter. Heaut. 3, 1, 91:
te mihi patronam capio, Thais,
id. Eun. 5, 2, 48:
quom illum generum cepimus,
id. Hec. 4, 1, 22; cf.:
non, si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines,
make them enemies thereby, id. And. 4, 2, 12:
si quis magistrum cepit ad eam rem inprobum,
id. ib. 1, 2, 21.—So the formula of the Pontifex Maximus, in the consecration of a vestal virgin: sacerdotem Vestalem, quae sacra faciat... ita te, Amata, capio, Fab. Pict. ap. Gell. 1, 12, 14; cf.:
plerique autem capi virginem solam debere dici putant, sed flamines quoque Diales, item pontifices et augures capi dicebantur,
Gell. 1, 12, 15:
jam ne ea causa pontifex capiar?... ecquis me augurem capiat? Cat. ib. § 17: Amata inter capiendum a pontifice maximo appellatur, quoniam, quae prima capta est, hoc fuisse nomen traditum est, Gell. ib. § 19: rettulit Caesar capiendam virginem in locum Occiae,
Tac. A. 2, 86; 4, 16; 15, 22:
religio, quae in annos singulos Jovis sacerdotem sortito capi jubeat,
Cic. Verr. 2, 2, 51, § 127:
C. Flaccus flamen captus a P. Licinio pontifice maximo erat,
Liv. 27, 8, 5 Weissenb. ad loc.—
2.
Of places.
a.
To occupy, choose, select, take possession of, enter into; mostly milit. t. t., to take up a position, select a place for a camp, etc.:
loca capere, castra munire,
Caes. B. G. 3, 23:
castris locum capere,
Liv. 9, 17, 15; Suet. Aug. 94 fin.:
locum capere castris,
Quint. 12, 2, 5:
ut non fugiendi hostis, sed capiendi loci causa cessisse videar,
Cic. de Or. 2, 72, 294:
ad Thebanos transfugere velle, et locum extra urbem editum capere,
Nep. Ages. 6, 2:
nocte media profectus, ut locum quem vellet, priusquam hostes sentirent, caperet,
Liv. 34, 14, 1:
neminem elegantius loca cepisse, praesidia disposuisse,
id. 35, 14, 9:
erat autem Philopoemen praecipuae in ducendo agmine locisque capiendis solertiae atque usus,
id. 35, 28, 1:
locum cepere paulo quam alii editiorem,
Sall. J. 58, 3:
duces, ut quisque locum ceperat, cedere singulos,
Dict. Cret. 2, 46; so,
of position on the battle-field: quod mons suberat, eo se recipere coeperunt. Capto monte, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:
tenuit non solum ales captam semelsedem, sed, etc.,
Liv. 7, 26, 5:
quem quis in pugnando ceperat locum, eum amissa anima corpore tegebat,
Flor. 4, 1; Sall. C. 61, 2; rarely with dat. of pers.:
tumulum suis cepit,
Liv. 31, 41, 9, for a tomb: LOCVM SIBI MONVMENTO CEPIT. Inscr. Grut. 346, 6;
for taking the auspices' se (Gracchum) cum legeret libros, recordatum esse, vitio sibi tabernaculum captum fuisse,
Cic. N. D. 2, 4, 11; cf.:
Palatium Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt,
Liv. 1, 6, 4;
for refuge: omnes Samnitium copiae montes proximos fuga capiunt,
id. 9, 43, 20:
Anchises natum Conventus trahit in medios... Et tumulum capit,
Verg. A. 6, 753; 12, 562:
ante locum capies oculis ( = eliges),
Verg. G. 2, 230 Serv. ad loc.: nunc terras ordine longo Aut capere aut captas jam despectare videntur (cycni), to select places on which to light, or to be just settling down on places already selected, id. A. 1, 396 Forbig. ad loc.—
b.
To take by force, capture, storm, reduce, conquer, seize:
invadam extemplo in oppidum antiquom: Si id capso, etc.,
Plaut. Bacch. 4, 4, 61: oppidum vi, Cat. ap. Charis. 2, p. 191 P.:
MACELLAM OPPVGNANDO,
Col. Rostr. Inscr. Orell. 549:
CORSICAM,
Inscr. Orell. 551: oppida, Enn. ap. Prisc. 9, p. 868 P. (Ann. v. 487 Vahl.):
ad alia oppida pergit, pauca repugnantibus Numidis capit,
Sall. J. 92, 3; Prop. 3, 4 (4, 3), 16:
Troja capta,
Liv. 1, 1, 1; Hor. S. 2, 3, 191: Coriolos. Liv. 3, 71, 7:
urbem opulentissimam,
id. 5, 20, 1:
ante oppidum Nolam fortissuma Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72:
castra hostium,
Nep. Dat. 6, 7:
concursu oppidanorum facto scalis vacua defensoribus moenia capi possent,
Liv. 42, 63, 6:
plurimas hostium vestrorum in Hispania urbes,
id. 28, 39, 10:
sedem belli,
Vell. 2, 74, 3; cf. Cic. Mur. 9, 22 (B. 1. d. supra).— Trop.:
oppressa captaque re publica,
Cic. Dom. 10, 26: qui, bello averso ab hostibus, patriam suam cepissent, Liv. 3, 50, 15.—
c.
To reach, attain, arrive at, betake one ' s self to (mostly by ships, etc.):
insulam capere non potuerant,
Caes. B. G. 4, 26 fin.:
onerariae duae eosdem quos reliqui portus capere non potuerunt,
id. ib. 4, 36:
accidit uti, ex iis (navibus) perpaucae locum caperent,
id. ib. 5, 23:
nostrae naves, cum ignorarent, quem locum reliquae cepissent,
id. B. C. 3, 28: praemiis magnis propositis, qui primus insulam cepisset, Auct. B. Alex. 17.— Trop.:
qui... tenere cursum possint et capere otii illum portum et dignitatis,
Cic. Sest. 46, 99.—
3.
Of things of value, property, money, etc.
a.
In gen., to take, seize, wrest, receive, obtain, acquire, get, etc.:
AVRVM, ARGENTVM,
Col. Rostr. Inscr. Orell. 549:
de praedonibus praedam capere,
Plaut. Truc. 1, 2, 14:
agros de hostibus,
Cic. Dom. 49, 128:
ut ager ex hostibus captus viritim divideretur,
Liv. 4, 48, 2:
quinqueremem una cum defensoribus remigibusque, Auct. B. Alex. 16, 7: naves,
Nep. Con. 4, 4:
classem,
id. Cim. 2, 2:
magnas praedas,
id. Dat. 10, 2:
ex hostibus pecuniam,
Liv. 5, 20, 5; cf.:
e nostris spolia cepit laudibus, Cic. poet. Tusc. 2, 9, 22: signum ex Macedonia,
id. Verr. 2, 4, 58, § 149:
signum pulcherrimum Carthagine captum,
id. ib. 2, 4, 38, §
82: sed eccam ipsa egreditur, nostri fundi calamitas: nam quod nos capere oportet, haec intercipit,
Ter. Eun. 1, 1, 35:
cape cedo,
id. Phorm. 5, 8, 57:
ut reliqui fures, earum rerum quas ceperunt, signa commutant,
Cic. Fin. 5, 25, 74:
majores nostri non solum id, quod de Campanis (agri) ceperant, non imminuerunt, etc.,
id. Agr. 2, 29, 81:
te duce ut insigni capiam cum laude coronam,
Lucr. 6, 95.—With abstr. objects:
paupertatem adeo facile perpessus est, ut de republica nihil praeter gloriam ceperit,
Nep. Epam. 3, 4:
ut ceteri, qui per eum aut honores aut divitias ceperant,
id. Att. 7, 2:
quoniam formam hujus cepi in me et statum,
assumed, Plaut. Am. 1, 1, 110:
quare non committeret, ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,
Caes. B. G. 1, 13:
regnum Tiberinus ab illis Cepit,
succeeded to, Ov. M. 14, 615.—
b.
In particular connections.
(α).
With pecuniam (freq. joined with concilio; v. infra), to take illegally, exact, extort, accept a bribe. take blackmail, etc., esp. of magistrates who were accused de pecuniis repetundis:
his ego judicibus non probabo C. Verrem contra leges pecuniam cepisse?
Cic. Verr. 2, 1, 4, § 10:
HS. quadringentiens cepisse te arguo contra leges,
id. ib. 2, 2, 10, § 26; cf.:
quicquid ab horum quopiam captum est,
id. ib. §
27: tamen hae pecuniae per vim atque injuriam tuam captae et conciliatae tibi fraudi et damnationi esse deberent,
id. ib. 2, 3, 40, §
91: utrum (potestis), cum judices sitis de pecunia capta conciliata, tantam pecuniam captam neglegere?
id. ib. 2, 3, 94, §
218: quid est aliud capere conciliare pecunias. si hoc non est vi atque imperio cogere invitos lucrum dare alteri?
id. ib. 2, 3, 30, §
71: sequitur de captis pecuniis et de ambitu,
id. Leg. 3, 20, 46:
ita aperte cepit pecunias ob rem judicandam, ut, etc.,
id. Fin. 2, 16, 54:
quos censores furti et captarum pecuniarum nomine notaverunt,
id. Clu. 42, 120:
nondum commemoro rapinas, non exactas pecunias, non captas, non imperatas,
id. Pis. 16, 38:
si quis ob rem judicandam pecuniam cepisset... neque solum hoc genus pecuniae capiendae turpe, sed etiam nefarium esse arbitrabantur,
id. Rab. Post. 7, 16; id. N. D. 3, 30, 70; Sall. J. 32, 1:
ab regibus Illyriorum,
Liv. 42, 45, 8:
saevitiae captarumque pecuniarum teneri reum,
Tac. A. 3, 67; 4, 31.—
(β).
Of inheritance and bequest, to take, inherit, obtain, acquire, get, accept:
si ex hereditate nihil ceperit,
Cic. Off, 3, 24, 93:
qui morte testamentove ejus tantundem capiat quantum omnes heredes,
id. Leg. 2, 19, 48:
abdicatus ne quid de bonis patris capiat,
Quint. 3, 6, 96:
aut non justum testamentum est, aut capere non potes,
id. 5, 14, 16:
si capiendi Jus nullum uxori,
Juv. 1, 55:
qui testamentum faciebat, ei, qui usque ad certum modum capere potuerat, legavit, etc.,
Dig. 22, 3, 27: quod ille plus capere non poterat, ib. fin.:
qui ex bonis testatoris solidum capere non possit,
ib. 28, 6, 6; 39, 6, 30.—
(γ).
Of regular income, revenue, etc., rents, tolls, profits, etc., to collect, receive, obtain: nam ex [p. 285] eis praediis talenta argenti bina Capiebat statim, Ter. Phorm. 5, 3, 7:
capit ille ex suis praediis sexcenta sestertia, ego centena ex meis,
Cic. Par. 6, 3, 49:
stipendium jure belli,
Caes. B. G. 1, 28:
quinquagena talenta vectigalis ex castro,
Nep. Alcib. 9, 4:
vectigal ex agro eorum capimus,
Liv. 28, 39, 13:
quadragena annua ex schola,
Suet. Gram. 23:
si recte habitaveris... fundus melior erit... fructus plus capies,
Cato, R. R. 4, 2.—
C.
Trop.
1.
Of profit, benefit, advantage, to take, seize, obtain, get, enjoy, reap (mostly in phrase fructum capere):
metuit semper, quem ipsa nunc capit Fructum, nequando iratus tu alio conferas,
Ter. Eun. 3, 1, 59:
honeste acta superior aetas fructus capit auctoritatis extremos,
Cic. Sen. 18, 62:
ex iis etiam fructum capio laboris mei,
id. Div. 2, 5:
ex quibus (litteris) cepi fructum duplicem,
id. Fam. 10, 5, 1:
multo majorem fructum ex populi existimatione illo damnato cepimus, quam ex ipsius, si absolutus esset, gratia cepissemus,
id. Att. 1, 4, 2:
fructum immortalem vestri in me et amoris et judicii,
id. Pis. 14, 31:
aliquem fructum dulcedinis almae,
Lucr. 2, 971; 5, 1410; Luc. 7, 32.—In other connections:
quid ex ea re tandem ut caperes commodi?
Ter. Eun. 3, 5, 25:
utilitates ex amicitia maximas,
Cic. Lael. 9, 32:
usuram alicujus corporis,
Plaut. Am. prol. 108.—
2.
Of external characteristics, form, figure, appearance, etc., to take, assume, acquire, put on:
gestum atque voltum novom,
Ter. Phorm. 5, 6, 50 ' faciem aliquam cepere morando, Ov. M. 1, 421; 13, 605:
figuras Datque capitque novas,
id. ib. 15, 309:
formam capit quam lilia,
id. ib. 10, 212; cf.:
duritiam ab aere,
id. ib. 4, 751.— Transf., of plants, etc.:
radicem capere,
to take root, Cato, R. R. 51:
cum pali defixi radices cepissent,
Plin. 17, 17, 27, § 123:
siliculam capere,
Varr. R. R. 1, 23, 3:
maturitatem capere,
Col. 4, 23, 1:
radix libere capit viris,
Plin. 17, 21, 35, § 161:
vires cepisse nocendi,
Ov. M. 7, 417:
(telinum) rursus refrigeratum odorem suum capit,
Plin. 13, 1, 2, § 13.—
3.
Of mental characteristics, habits, etc., to take, assume, adopt, cultivate, cherish, possess:
cape sis virtutem animo et corde expelle desidiam tuo,
Plaut. Trin. 3, 2, 24:
qua re si Glabrionis patris vim et acrimoniam ceperis ad resistendum hominibus audacissimis, si avi prudentiam ad prospiciendas insidias, etc.,
Cic. Verr. 1, 17, 52:
aliquando, patres conscripti, patrium animum virtutemque capiamus,
id. Phil. 3, 11, 29:
consuetudinem exercitationemque,
id. Off. 1, 18, 59:
misericordiam,
id. Quint. 31, 97:
quam (adsuetudinem) tu dum capias, taedia nulla fuge,
Ov. A. A. 2, 346:
disciplinam principum,
Plin. Pan. 46. —With dat.:
quorum animis avidis... neque lex neque tutor capere est qui possit modum,
Plaut. Aul. 3, 5, 14 Wagn. ad loc.—
4.
Of offices, employments, duties, etc., = suscipio, to undertake, assume, enter upon, accept, take upon one ' s self, etc.:
nam olim populi prius honorem capiebat suffragio, Quam magistro desinebat esse dicto oboediens,
Plaut. Bacch. 3, 3, 34:
o Geta, provinciam Cepisti duram,
Ter. Phorm. 1, 2, 23:
in te cepi Capuam, non quo munus illud defugerem,
took command at Capua, Cic. Att. 8. 3, 4:
consulatum,
id. Pis. 2, 3; Sall. J. 63, 2:
honores,
Nep. Att. 7, 2; Suet. Aug. 26:
imperium,
id. Claud. 10:
magistratum,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62; Liv. 2, 33, 1; Suet. Aug. 2:
magistratus,
Sall. H. 1, 41, 21 Dietsch; Nep. Phoc. 1, 1; Suet. Caes. 75:
capiatque aliquis moderamina (navis),
Ov. M. 3, 644:
rerum moderamen,
id. ib. 6, 677:
pontificatum maximum,
Suet. Vit. 11:
rem publicam,
Sall. C. 5, 6:
neve cui patrum capere eum magistratum liceret,
Liv. 2, 33, 1:
ut ceperat haud tumultuose magistratum majore gaudio plebis, etc.,
id. 5, 13, 2.—Rarely with dat. of pers., to obtain for, secure for:
patres praeturam Sp. Furio Camillo gratia campestri ceperunt,
Liv. 7, 1, 2.—
5.
In gen., of any occupation, work, or undertaking, to begin, enter upon, take, undertake, etc.:
augurium ex arce,
Liv. 10, 7, 10:
augurium capienti duodecim se vultures ostenderunt,
Suet. Aug. 95; id. Vesp. 11:
omen,
Cic. Div. 1, 46, 104:
in castris Romanis cum frustra multi conatus ad erumpendum capti essent,
Liv. 9, 4, 1:
rursus impetu capto enituntur,
id. 2, 65, 5; Quint. 6, 1, 28; Suet. Aug. 42; id. Calig. 43: cursum, id. Oth. 6:
a quibus temporibus scribendi capiatur exordium,
Cic. Leg. 1, 3, 8:
experimentum eorum inversa manu capitur,
Plin. 13, 2, 3, § 19 ( poet.):
nec vestra capit discordia finem,
Verg. A. 10, 106:
fugam,
to take to flight, flee, Caes. B. G. 7, 26; so, capere impetum, to take a start, gather momentum:
ad impetum capiundum modicum erat spatium,
Liv. 10, 5, 6; cf.:
expeditionis Germanicae impetum cepit,
suddenly resolved to make, Suet. Calig. 43: capere initium, to begin:
ea pars artis, ex qua capere initium solent,
Quint. 2, 11, 1.— Transf., of place:
eorum (finium) una pars, quam Gallos optinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano,
Caes. B. G. 1, 1:
a dis inmortalibus sunt nobis agendi capienda primordia,
Cic. Leg. 2, 3, 7.—
6.
Of an opportunity or occasion, to seize, embrace, take:
si occassionem capsit,
Plaut. Ps. 4, 3, 6:
si lubitum fuerit, causam ceperit,
Ter. And. 1, 3, 8:
quod tempus conveniundi patris me capere suadeat,
Ter. Phorm. 5, 4, 9:
si satis commode tempus ad te cepit adeundi,
Cic. Fam. 11, 16, 1.—
7.
Of operations of the mind, resolutions, purposes, plans, thoughts, etc., to form, conceive, entertain, come to, reach:
quantum ex ipsa re conjecturam cepimus,
Ter. Heaut. 2, 3, 25 MSS. (Fleck. al. ex conj. fecimus); Varr. R. R. 3, 16, 32:
cum jam ex diei tempore conjecturam ceperat,
Caes. B. G. 7, 35:
hujusce rei conjecturam de tuo ipsius studio, Servi, facillime ceperis,
Cic. Mur. 4, 9.— Absol.:
conjecturam capere,
Cic. Div. 1, 57, 130:
nec quid corde nunc consili capere possim, Scio,
Plaut. Merc. 2, 3, 12:
capti consili memorem mones,
id. Stich 4, 1, 72:
quo pacto porro possim Potiri consilium volo capere una tecum,
Ter. Eun. 3, 5, 66; 5, 2, 28:
temerarium consilium,
Liv. 25, 34, 7:
tale capit consilium,
Nep. Eum. 9, 3.— With inf.:
confitendum... eadem te hora consilium cepisse hominis propinqui fortunas funditus evertere,
Cic. Quint. 16, 53; Caes. B. G. 7, 71 init. —With ut:
subito consilium cepi, ut exirem,
Cic. Att. 7, 10 init. —With gen. gerund. (freq.):
legionis opprimendae consilium capere,
Caes. B. G. 3, 2:
obprimundae reipublicae consilium cepit,
Sall. C. 16, 4.—With sibi:
si id non fecisset, sibi consilium facturos,
Caes. B. C. 2, 20:
ut ego rationem oculis capio,
Plaut. Ps. 2, 2, 2:
cepi rationem ut, etc.,
Ter. Heaut. 5, 2, 11.—
8.
Of examples, instances, proofs, etc., to take, derive, draw, obtain:
ex quo documentum nos capere fortuna voluit quid esset victis extimescendum,
Cic. Phil. 11, 2, 5:
quid istuc tam mirum'st, de te si exemplum capit? Ter And. 4, 1, 26: exemplum ex aliqua re,
Cic. Lael. 10, 33:
praesagia a sole,
Plin. 18, 35, 78, § 341:
illud num dubitas quin specimen naturae capi debeat ex optima quaque natura?
Cic. Tusc. 1, 14, 32.—
9.
Of impressions, feelings, etc., to take, entertain, conceive, receive, be subjected to, suffer, experience, etc.:
tantum laborem capere ob talem filium?
Ter. And. 5, 2, 29:
omnes mihi labores fuere quos cepi leves,
id. Heaut. 2, 4, 19:
laborem inanem ipsus capit,
id. Hec. 3, 2, 9:
ex eo nunc misera quem capit Laborem!
id. And. 4, 3, 4: miseriam omnem ego capio;
hic potitur gaudia,
id. Ad. 5, 4, 22:
satietatem dum capiet pater Illius quam amat,
Plaut. Am. 1, 2, 10:
plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi,
id. ib. 2, 2, 9:
cum illa quacum volt voluptatem capit,
id. ib. prol. 114:
angor iste, qui pro amico saepe capiendus est,
Cic. Lael. 13, 48:
quae (benevolentia) quidem capitur beneficiis maxime,
id. Off. 2, 9, 32:
laetitiam quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum,
id. Fin. 2, 30, 96:
lenire desiderium quod capiebat e filio,
id. Sen. 15, 54:
opinione omnium majorem animo cepi dolorem,
id. Brut. 1, 1:
itaque cepi voluptatem, tam ornatum virum fuisse in re publica,
id. ib. 40, 147:
ex civibus victis gaudium meritum capiam,
Liv. 27, 40, 9:
ne quam... invidiam apud patres ex prodiga largitione caperet,
id. 5, 20, 2:
ad summam laetitiam meam, quam ex tuo reditu capio, magnus illius adventu cumulus accedet,
id. Att. 4, 19, 2 (4, 18, 3):
laetitia, quam oculis cepi justo interitu tyranni,
id. ib. 14, 14, 4:
ex praealto tecto lapsus matris et adfinium cepit oblivionem,
lost his memory, Plin. 7, 24, 24, § 90: virtutis opinionem, Auct. B. G. 8, 8: somnum, Cic. Tusc. 4, 19, 44: taedium vitae, Nep. ap. Gell. 6 (7), 18, 11:
maria aspera juro Non ullum pro me tantum (me) cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 Forbig. ad loc.:
et in futurum etiam metum ceperunt,
Liv. 33, 27, 10:
voluptatem animi,
Cic. Planc. 1, 1:
malis alienis voluptatem capere laetitiae (cum sit),
id. Tusc. 4, 31, 66:
quaeque mihi sola capitur nunc mente voluptas,
Ov. P. 4, 9, 37.—
10.
Transf., with the feelings, experience, etc., as subj., to seize, overcome, possess, occupy, affect, take possession of, move, etc. (cf. lambanô, in this sense and like 9. supra): nutrix: Cupido cepit miseram nunc me, proloqui Caelo atque terrae Medeai miserias, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 26, 63 (Trag. Rel. v. 291 Vahl.):
edepol te desiderium Athenarum arbitror cepisse saepe,
Ter. Hec. 1, 2, 14:
numquam commerui merito ut caperet odium illam mei,
id. ib. 4, 2, 4:
sicubi eum satietas Hominum aut negoti odium ceperat,
id. Eun. 3, 1, 14:
nos post reges exactos servitutis oblivio ceperat,
Cic. Phil. 3, 4, 9:
te cepisse odium regni videbatur,
id. ib. 2, 36, 91:
Romulum Remumque cupido cepit urbis condendae,
Liv. 1, 6, 3:
cupido eum ceperat in verticem montis ascendendi,
id. 40, 21, 2:
etiam victores sanguinis caedisque ceperat satietas,
id. 27, 49, 8; Mel. 3, 5, 2:
qui pavor hic, qui terror, quae repente oblivio animos cepit?
Liv. 27, 13, 2:
oblivio deorum capiat pectora vestra,
id. 38, 46, 12:
tantane te cepere oblivia nostri?
Ov. Tr. 1, 8, 11:
ut animum ejus cura sacrorum cepit,
Liv. 27, 8, 6:
hostis primum admiratio cepit, quidnam, etc.,
id. 44, 12, 1:
tanta meae si te ceperunt taedia laudis,
Verg. G. 4, 332; cf. Anthol. Lat. I. p. 178;
I. p. 196 Burm.: ignarosque loci passim et formidine captos Sternimus,
Verg. A. 2, 384:
infelix, quae tanta animum dementia cepit!
id. ib. 5, 465; id. E. 6, 47:
cum subita incautum dementia cepit amantem,
id. G. 4, 488; cf. Anthol. Lat. I. p. 170, 15;
I. p. 168, 14 Burm.: Tarquinium mala libido Lucretiae stuprandae cepit,
Liv. 1, 57, 10:
ingens quidem et luctus et pavor civitatem cepit,
id. 25, 22, 1:
tantus repente maeror pavorque senatum eorum cepit,
id. 23, 20, 7:
senatum metus cepit,
id. 23, 14, 8: si me... misericordia capsit. Att. ap. Non. p. 483, 11 (Trag. Rel. v. 454 Rib.): nec tuendi capere satietas potest, Pac. ap. Cic. Div. 1, 14, 24 (Trag. Rel. v. 410 ib.):
quantus timor socios populi Romani cepisset,
Liv. 43, 11, 9.—
11.
Of injury, damage, loss, etc., to suffer, take, be subjected to:
calamitatem,
Cic. Div. 1, 16, 29:
detrimenti aliquid in aliqua re,
Col. 1, 8, 2.—Esp., in the legal formula, by which dictatorial powers were conferred by the senate upon the consuls or the entire magistracy in times of extreme danger to the state;
videant ne quid res publica detrimenti capiat: decrevit quondam senatus, ut L. Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet,
Cic. Cat. 1, 2, 4:
Hernici tantum terrorem incussere patribus, ut, quae forma senatus consulti ultimae semper necessitatis habita est, Postumio, alteri consulum, negotium daretur, videret, ne, etc.,
Liv. 3, 4, 9; cf. id. 6, 19, 2 sqq.:
quod plerumque in atroci negotio solet, senatus decrevit, darent operam consules, ne quid, etc.... Ea potestas per senatum more Romano magistratui maxuma permittitur, exercitum parare, bellum gerere, coercere omnibus modis socios atque civis, domi militiaeque inperium atque judicium summum habere,
Sall. C. 29, 2 sq.
II.
To take in, receive, hold, contain, be large enough for.
A.
Lit.
1.
In gen.: Ph. Sitit haec anus. Pa. Quantillum sitit? Ph. Modica'st, capit quadrantal, Plaut. Curc. 1, 2, 8:
parte quod ex una spatium vacat et capit in se (ferrum),
Lucr. 6, 1030:
jam mare litus habet, plenos capit alveus amnes,
Ov. M. 1, 344; cf.:
terra feras cepit, volucres agitabilis aer,
id. ib. 1, 75:
dum tenues capiat suus alveus undas,
id. ib. 8, 558:
cunctosque (deos) dedisse Terga fugae, donec fessos Aegyptia tellus Ceperit,
id. ib. 5, 324.—
2.
Esp., with negatives, not to hold, to be too small for, etc.; cf.:
di boni, quid turba est! Aedes nostrae vix capient, scio,
Ter. Heaut. 2, 3, 13:
qui cum una domo jam capi non possunt, in alias domos exeunt,
Cic. Off. 1, 17, 54: nec jam se capit [p. 286] unda;
volat vapor ater ad auras,
Verg. A. 7, 466:
non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46:
non capit se mare,
Sen. Agam. 487:
neque enim capiebant funera portae,
Ov. M. 7, 607:
officium populi vix capiente domo,
id. P. 4, 4, 42:
si di habitum corporis tui aviditati animi parem esse voluissent, orbis te non caperet,
Curt. 7, 8, 12:
ut non immerito proditum sit... Graeciam omnem vix capere exercitum ejus (Xerxis) potuisse,
Just. 2, 10, 19.—
B.
Trop.
1.
To swallow up, ingulf, take in (rare):
tot domus locupletissimas istius domus una capiet?
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 7.—
2.
To contain, hold, be large or strong enough for, bear.
a.
Affirmatively (rare):
quidquid mortalitas capere poterat, implevimus,
Curt. 9, 3, 7:
si puer omni cura et summo, quantum illa aetas capit, labore, scripserit,
Quint. 2, 4, 17:
dummodo ejus aetatis sit, ut dolum capiat,
Dig. 40, 12, 15.—
b.
With negatives:
non capiunt angustiae pectoris tui (tantam personam),
Cic. Pis. 11, 24:
leones, qui... nec capere irarum fluctus in pectore possunt,
Lucr. 3, 298:
nec capiunt inclusas pectora flammas,
Ov. M. 6, 466:
vix spes ipse suas animo capit,
id. ib. 11, 118:
ardet et iram Non capit ipsa suam Progne,
id. ib. 6, 610; cf.:
sic quoque concupiscis quae non capis,
Curt. 7, 8, 13:
majora quam capit spirat,
id. 6, 9, 11:
ad ultimum magnitudinem ejus (fortunae) non capit,
id. 3, 12, 20:
infirma aetas majora non capiet,
Quint. 1, 11, 13.—
3.
Transf., of things, to admit of, be capable of, undergo (post-Aug. and rare):
rimam fissuramque non capit sponte cedrus,
Plin. 16, 40, 78, § 212:
molluscum... si magnitudinem mensarum caperet,
id. 16, 16, 27, § 68:
res non capit restitutionem, cum statum mutat,
Dig. 4, 4, 19.—
4.
With inf., to be susceptible of, to be of a nature to, etc., = endechetai (late Lat.):
nec capit humanis angoribus excruciari (Deus),
Prud. Apoth. 154:
crimina, quae non capiunt indulgeri,
Tert. Pud. 1 fin.; id. Apol. 17; id. adv. Haer. 44 fin.; Paul. Nol. Carm. 9, 22.—
5.
Of the mind, to take, receive into the mind, comprehend, grasp, embrace (cf. intellego, to penetrate mentally, have insight into):
sitque nonnumquam summittenda et contrahenda oratio, ne judex eam vel intellegere vel capere non possit,
Quint. 11, 1, 45:
nullam esse gratiam tantam, quam non vel capere animus meus in accipiendo... posset,
id. 2, 6, 2:
quae quidem ego nisi tam magna esse fatear, ut ea vix cujusquam mens aut cogitatio capere possit,
Cic. Marcell. 2, 6; id. N. D. 1, 19, 49:
senatus ille, quem qui ex regibus constare dixit, unus veram speciem Romani senatus cepit,
Liv. 9, 17, 14:
somnium laetius, quam quod mentes eorum capere possent,
id. 9, 9, 14.—P. a. as subst.: Capta, ae, f., a surname of Minerva, as worshipped on the Coelian Mount, but for what reason is not known, Ov. F. 3, 837 sq.
2.
căpĭo, ōnis, f. [1. capio]; in the Lat. of the jurists,
I.
A taking:
dominii,
Dig. 39, 2, 18; Gell. 6 (7), 10, 3.—
II.
= usu capio or usucapio, the right of property acquired by prescription, Dig. 41, 1, 48, § 1; 41, 3, 21; 41, 5, 4; v. 1. usucapio.

Lewis & Short latin dictionary > capio
9 Capta

1.
căpĭo, cepi, captum (old fut. perf. capso, Plaut. Bacch. 4, 4, 61: capsit, Enn. ap. Non. p. 66, 27, or Ann. v. 324 Vahl.; Plaut. Ps. 4, 3, 6; Att. ap. Non. p. 483, 12, or Trag. Rel. v. 454 Rib.; Paul. ex. Fest. p. 57 Mull.:
capsimus,
Plaut. Rud. 2, 1, 15: capsis, acc. to Cic. Or. 45, 154, = cape si vis, but this is an error; cf. Quint. 1, 5, 66; old perf. cepet, Col. Rostr. 5; v. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 170), 3, v. a. [cf. kôpê, handle; Lat. capulum; Engl. haft; Germ. Heft; Sanscr. root hri-, take; cf. Gr. cheir, Engl. and Germ. hand, and Goth. hinthan, seize].
I.
Lit.
A.
In gen., to take in hand, take hold of, lay hold of, take, seize, grasp (cf.:
sumo, prehendo): si hodie hercule fustem cepero aut stimulum in manum,
Plaut. Aul. 1, 1, 9:
cape hoc flabellum,
Ter. Eun. 3, 5, 47:
cepit manibus tympanum,
Cat. 6, 3, 8:
tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penatis,
Verg. A. 2, 717:
cape saxa manu, cape robora, pastor,
id. G. 3, 420:
flammeum,
Cat. 61, 8:
acria pocula,
Hor. S. 2, 6, 69:
lora,
Prop. 3 (4), 9, 57:
baculum,
Ov. M. 2, 789:
colum cum calathis,
id. ib. 12, 475:
florem ternis digitis,
Plin. 24, 10, 48, § 81:
pignera,
Liv. 3, 38, 12; Dig. 48, 13, 9, § 6; Gai Inst. 4, 29:
ut is in cavea pignus capiatur togae,
Plaut. Am. prol. 68: rem manu, Gai Inst. 1, 121:
rem pignori,
Dig. 42, 1, 15, § 7; cf. ib. 42, 1, 15, § 4:
scutum laeva,
Plin. 33, 1, 4, § 13:
capias tu illius vestem,
Ter. Eun. 2, 3, 79: cape vorsoriam, seize the sheet, i. e. take a tack, turn about, Plaut. Trin. 4, 3, 19.—Very freq. of arms (cf. sumo); so in gen.: arma, to take up arms, i. e. engage in war or battle, Cic. Rab. Perd. 7, 20 sq.; 9, 27; 11, 31; id. Planc. 36, 88; id. Phil. 4, 3, 7; Caes. B.G. 5, 26; 7, 4; Sall. C. 27, 4; 30, 1; 33, 2; 52, 27; id. J. 38, 5; 102, 12; Ov. M. 3, 115 sq.; 12, 91; 13, 221;
and of particular weapons: ensem,
Ov. M. 13, 435:
tela,
id. ib. 3, 307; 5, 366 et saep.—Of food, to take, partake of:
quicum una cibum Capere soleo,
Plaut. Trin. 4, 2, 61; Ter. Eun. 2, 3, 77; Sall. J. 91, 2:
lauti cibum capiunt,
Tac. G. 22.—
B.
In partic.
1.
Of living objects.
a.
To take into possession, take captive, seize, make prisoner.
(α).
Of persons:
oppidum expugnavimus, et legiones Teleboarum vi pugnando cepimus,
Plaut. Am. 1, 1, 258: summus ibi capitur meddix, occiditur alter, Enn. ap. Paul. ex Fest. p. 123 Mull. (Ann. v. 296 Vahl.):
quoniam belli nefarios duces captos jam et comprehensos tenetis,
Cic. Cat. 3, 7, 16:
ibi Orgetorigis filia atque unus e filiis captus est,
Caes. B. G. 1, 26:
reges capiuntur,
Lucr. 4, 1013; Tac. A. 4, 33:
capta eo proelio tria milia peditum dicuntur,
Liv. 22, 49, 18:
quos Byzantii ceperat,
Nep. Paus. 2, 3; id. Alcib. 9, 2; id. Dat. 2, 5; Quint. 6, 3, 61:
captos ostendere civibus hostes,
Hor. Ep. 1, 17, 33:
captus Tarento Livius,
Cic. Brut. 18, 72:
servus ex hoste captus,
Quint. 5, 10, 67.—Hence, P. a. as subst.: captus, i, m., = captivus, a prisoner, captive:
in captos clementia uti,
Nep. Alcib. 5, 7:
inludere capto,
Verg. A. 2, 64:
quae sit fiducia capto,
id. ib. 2, 75:
ex captorum numero,
Liv. 28, 39, 10; Tac. A. 6, 1; 12, 37; 15, 1.—Also, capta, ae, f., a female captive:
dicam hanc esse captam ex Caria, Ditem ac nobilem,
Ter. Heaut. 3, 3, 47.—
(β).
Of animals, birds, fish, etc., to catch, hunt down, take: quid hic venatu non cepit? Varr. ap. Non. p. 253, 31:
si ab avibus capiundis auceps dicatur, debuisse ajunt ex piscibus capiundis, ut aucupem, sic piscicupem dici,
id. L. L. 8, § 61 Mull.:
hic jaculo pisces, illa capiuntur ab hamis,
Ov. A. A. 1, 763:
neque quicquam captum'st piscium,
Plaut. Rud. 2, 1, 12; cf.:
nisi quid concharum capsimus,
id. ib. v. 18; Cic. Off. 3, 14, 58; Plin. 33, 1, 6, § 27: acipenserem, Cic. ap. Macr. S. 2, 12:
cervum,
Phaedr. 1, 5, 5; cf.:
hic (Nereus) tibi prius vinclis capiendus,
Verg. G. 4, 396.—
b.
To win, captivate, charm, allure, enchain, enslave, fascinate; mostly with abl. of means: Ph. Amore ardeo. Pa. Quid agas? nisi ut te redimas captum quam queas Minumo, Ter. Eun. 1, 1, 29:
quod insit in iis aliquid probi, quod capiat ignaros,
Cic. Off. 3, 3, 15: [p. 284] animum adulescentis... pellexit eis omnibus rebus, quibus illa aetas capi ac deleniri potest, id. Clu. 5, 13:
quamvis voluptate capiatur,
id. Off. 1, 30, 105; Quint. 5, 11, 19:
quem quidem adeo sua cepit humanitate,
Nep. Alcib. 9, 3:
secum habuit Pomponium, captus adulescentis et humanitate et doctrina,
id. Att. 4, 1:
nec bene promeritis capitur (deus), nec tangitur ira,
Lucr. 2, 651: ut pictura poesis;
erit quae si propius stes Te capiat magis, et quaedam si longius abstes,
Hor. A. P. 362:
hunc capit argenti splendor,
id. S. 1, 4, 28:
te conjux aliena capit,
id. ib. 2, 7, 46:
Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis,
Prop. 1, 1, 1:
carmine formosae, pretio capiuntur avarae,
Tib. 3, 1, 7:
munditiis capimur,
Ov. A. A. 3, 133; id. M. 4, 170; 6, 465; 7, 802; 8, 124; 8, 435; 9, 511; 10, 529;
14, 373: amore captivae victor captus,
Liv. 30, 12, 18:
dulcedine vocis,
Ov. M. 1, 709; 11, 170:
voce nova,
id. ib. 1, 678:
temperie aquarum,
id. ib. 4, 344:
(bos) herba captus viridi,
Verg. E. 6, 59:
amoenitate loci,
Tac. A. 18, 52:
auro,
Hor. C. 2, 18, 36:
neque honoris neque pecuniae dulcedine sum captus,
Cic. Fam. 11, 28, 2:
splendore hominis,
id. Fin. 1, 13, 42: ne oculis quidem captis in hanc fraudem decidisti;
nam id concupisti quod numquam videras,
id. Verr. 2, 4, 45, § 102.—
c.
To cheat, seduce, deceive, mislead, betray, delude, catch:
sapientis hanc vim esse maximam, cavere ne capiatur, ne fallatur videre,
Cic. Ac. 2, 20, 66:
injurium autem'st ulcisci advorsarios? Aut qua via te captent eadem ipsos capi?
Ter. Hec. 1, 1, 16: uti ne propter te fidemque tuam captus fraudatusque sim, form. ap. Cic. Off. 3, 17, 70:
eodem captus errore quo nos,
involved in the same error, Cic. Phil. 12, 2, 6; id. ap. Non. p. 253, 25; cf.:
ne quo errore milites caperentur,
Liv. 8, 6, 16:
capere ante dolis Reginam,
Verg. A. 1, 673:
captique dolis lacrimisque coactis (Sinonis),
id. ib. 2, 196:
ubi me eisdem dolis non quit capere,
Sall. J. 14, 11:
adulescentium animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur,
id. C. 14, 5:
capi alicujus dolo,
Nep. Dat. 10, 1:
dolum ad capiendos eos conparant,
Liv. 23, 35, 2:
quas callida Colchis (i.e. Medea) amicitiae mendacis imagine cepit,
Ov. M. 7, 301.—
d.
To defeat, convict, overcome in a suit or dispute (rare):
tu si me impudicitiae captas, non potes capere,
Plaut. Am. 2, 2, 189:
tu caves ne tui consultores, ille ne urbes aut castra capiantur (cf. B. 2. b. infra),
Cic. Mur. 9, 22:
callidus et in capiendo adversario versutus (orator),
id. Brut. 48, 178.—
e.
To deprive one of his powers or faculties, to harm.
(α).
Of the physical powers, to lame, mutilate, maim, impair or weaken in the limbs, senses, etc. (only pass. capi, and esp. in part. perf. captus):
mancus et membris omnibus captus ac debilis,
Cic. Rab. Perd. 7, 21:
ipse Hannibal... altero oculo capitur,
loses an eye, Liv. 22, 2, 11:
captus omnibus membris,
id. 2, 36, 8:
capti auribus et oculis metu omnes torpere,
id. 21, 58, 5:
oculis membrisque captus,
Plin. 33, 4, 24, § 83:
congerantur in unum omnia, ut idem oculis et auribus captus sit,
Cic. Tusc. 5, 40, 117:
si captus oculis sit, ut Tiresias fuit,
id. Div. 2, 3, 9; Verg. G. 1, 183:
habuit filium captum altero oculo,
Suet. Vit. 6:
censorem Appium deum ira post aliquot annos luminibus captum,
Liv. 9, 29, 11; Val. Max. 1, 1, 17:
lumine,
Ov. F. 6, 204:
princeps pedibus captus,
Liv. 43, 7, 5; cf.:
captum leto posuit caput,
Verg. A. 11, 830;
and of the mole: aut oculis capti fodere cubilia talpae,
id. G. 1, 183.—
(β).
Of the mental powers, to deprive of sense or intellect; only in part. perf. captus, usu. agreeing with pers. subj., and with abl. mente, silly, insane, crazy, crazed, lunatic, mad:
labi, decipi tam dedecet quam delirare et mente esse captum,
Cic. Off. 1, 27, 94:
vino aut somno oppressi aut mente capti,
id. Ac. 2, 17, 53; Quint. 8, 3, 4;
rarely mentibu' capti,
Lucr. 4, 1022; so,
animo,
Sen. Herc. Fur. 107; very rarely with gen.:
captus animi,
Tac. H. 3, 73.— Absol.:
virgines captae furore,
Liv. 24, 26, 12.—Less freq. agreeing with mens or animus:
viros velut mente capta cum jactatione fanatica corporis vaticinari,
Liv. 39, 13, 12:
captis magis mentibus, quam consceleratis similis visa,
id. 8, 18, 11; cf.:
capti et stupentes animi,
id. 6, 36, 8.—
f.
To choose, select, elect, take, pick out, adopt, accept a person for a particular purpose or to sustain a particular office or relation:
de istac sum judex captus,
Plaut. Merc. 4, 3, 33:
Aricini atque Ardeates de ambiguo agro... judicem populum Romanum cepere,
Liv. 3, 71, 2:
me cepere arbitrum,
Ter. Heaut. 3, 1, 91:
te mihi patronam capio, Thais,
id. Eun. 5, 2, 48:
quom illum generum cepimus,
id. Hec. 4, 1, 22; cf.:
non, si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines,
make them enemies thereby, id. And. 4, 2, 12:
si quis magistrum cepit ad eam rem inprobum,
id. ib. 1, 2, 21.—So the formula of the Pontifex Maximus, in the consecration of a vestal virgin: sacerdotem Vestalem, quae sacra faciat... ita te, Amata, capio, Fab. Pict. ap. Gell. 1, 12, 14; cf.:
plerique autem capi virginem solam debere dici putant, sed flamines quoque Diales, item pontifices et augures capi dicebantur,
Gell. 1, 12, 15:
jam ne ea causa pontifex capiar?... ecquis me augurem capiat? Cat. ib. § 17: Amata inter capiendum a pontifice maximo appellatur, quoniam, quae prima capta est, hoc fuisse nomen traditum est, Gell. ib. § 19: rettulit Caesar capiendam virginem in locum Occiae,
Tac. A. 2, 86; 4, 16; 15, 22:
religio, quae in annos singulos Jovis sacerdotem sortito capi jubeat,
Cic. Verr. 2, 2, 51, § 127:
C. Flaccus flamen captus a P. Licinio pontifice maximo erat,
Liv. 27, 8, 5 Weissenb. ad loc.—
2.
Of places.
a.
To occupy, choose, select, take possession of, enter into; mostly milit. t. t., to take up a position, select a place for a camp, etc.:
loca capere, castra munire,
Caes. B. G. 3, 23:
castris locum capere,
Liv. 9, 17, 15; Suet. Aug. 94 fin.:
locum capere castris,
Quint. 12, 2, 5:
ut non fugiendi hostis, sed capiendi loci causa cessisse videar,
Cic. de Or. 2, 72, 294:
ad Thebanos transfugere velle, et locum extra urbem editum capere,
Nep. Ages. 6, 2:
nocte media profectus, ut locum quem vellet, priusquam hostes sentirent, caperet,
Liv. 34, 14, 1:
neminem elegantius loca cepisse, praesidia disposuisse,
id. 35, 14, 9:
erat autem Philopoemen praecipuae in ducendo agmine locisque capiendis solertiae atque usus,
id. 35, 28, 1:
locum cepere paulo quam alii editiorem,
Sall. J. 58, 3:
duces, ut quisque locum ceperat, cedere singulos,
Dict. Cret. 2, 46; so,
of position on the battle-field: quod mons suberat, eo se recipere coeperunt. Capto monte, etc.,
Caes. B. G. 1, 25:
tenuit non solum ales captam semelsedem, sed, etc.,
Liv. 7, 26, 5:
quem quis in pugnando ceperat locum, eum amissa anima corpore tegebat,
Flor. 4, 1; Sall. C. 61, 2; rarely with dat. of pers.:
tumulum suis cepit,
Liv. 31, 41, 9, for a tomb: LOCVM SIBI MONVMENTO CEPIT. Inscr. Grut. 346, 6;
for taking the auspices' se (Gracchum) cum legeret libros, recordatum esse, vitio sibi tabernaculum captum fuisse,
Cic. N. D. 2, 4, 11; cf.:
Palatium Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt,
Liv. 1, 6, 4;
for refuge: omnes Samnitium copiae montes proximos fuga capiunt,
id. 9, 43, 20:
Anchises natum Conventus trahit in medios... Et tumulum capit,
Verg. A. 6, 753; 12, 562:
ante locum capies oculis ( = eliges),
Verg. G. 2, 230 Serv. ad loc.: nunc terras ordine longo Aut capere aut captas jam despectare videntur (cycni), to select places on which to light, or to be just settling down on places already selected, id. A. 1, 396 Forbig. ad loc.—
b.
To take by force, capture, storm, reduce, conquer, seize:
invadam extemplo in oppidum antiquom: Si id capso, etc.,
Plaut. Bacch. 4, 4, 61: oppidum vi, Cat. ap. Charis. 2, p. 191 P.:
MACELLAM OPPVGNANDO,
Col. Rostr. Inscr. Orell. 549:
CORSICAM,
Inscr. Orell. 551: oppida, Enn. ap. Prisc. 9, p. 868 P. (Ann. v. 487 Vahl.):
ad alia oppida pergit, pauca repugnantibus Numidis capit,
Sall. J. 92, 3; Prop. 3, 4 (4, 3), 16:
Troja capta,
Liv. 1, 1, 1; Hor. S. 2, 3, 191: Coriolos. Liv. 3, 71, 7:
urbem opulentissimam,
id. 5, 20, 1:
ante oppidum Nolam fortissuma Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72:
castra hostium,
Nep. Dat. 6, 7:
concursu oppidanorum facto scalis vacua defensoribus moenia capi possent,
Liv. 42, 63, 6:
plurimas hostium vestrorum in Hispania urbes,
id. 28, 39, 10:
sedem belli,
Vell. 2, 74, 3; cf. Cic. Mur. 9, 22 (B. 1. d. supra).— Trop.:
oppressa captaque re publica,
Cic. Dom. 10, 26: qui, bello averso ab hostibus, patriam suam cepissent, Liv. 3, 50, 15.—
c.
To reach, attain, arrive at, betake one ' s self to (mostly by ships, etc.):
insulam capere non potuerant,
Caes. B. G. 4, 26 fin.:
onerariae duae eosdem quos reliqui portus capere non potuerunt,
id. ib. 4, 36:
accidit uti, ex iis (navibus) perpaucae locum caperent,
id. ib. 5, 23:
nostrae naves, cum ignorarent, quem locum reliquae cepissent,
id. B. C. 3, 28: praemiis magnis propositis, qui primus insulam cepisset, Auct. B. Alex. 17.— Trop.:
qui... tenere cursum possint et capere otii illum portum et dignitatis,
Cic. Sest. 46, 99.—
3.
Of things of value, property, money, etc.
a.
In gen., to take, seize, wrest, receive, obtain, acquire, get, etc.:
AVRVM, ARGENTVM,
Col. Rostr. Inscr. Orell. 549:
de praedonibus praedam capere,
Plaut. Truc. 1, 2, 14:
agros de hostibus,
Cic. Dom. 49, 128:
ut ager ex hostibus captus viritim divideretur,
Liv. 4, 48, 2:
quinqueremem una cum defensoribus remigibusque, Auct. B. Alex. 16, 7: naves,
Nep. Con. 4, 4:
classem,
id. Cim. 2, 2:
magnas praedas,
id. Dat. 10, 2:
ex hostibus pecuniam,
Liv. 5, 20, 5; cf.:
e nostris spolia cepit laudibus, Cic. poet. Tusc. 2, 9, 22: signum ex Macedonia,
id. Verr. 2, 4, 58, § 149:
signum pulcherrimum Carthagine captum,
id. ib. 2, 4, 38, §
82: sed eccam ipsa egreditur, nostri fundi calamitas: nam quod nos capere oportet, haec intercipit,
Ter. Eun. 1, 1, 35:
cape cedo,
id. Phorm. 5, 8, 57:
ut reliqui fures, earum rerum quas ceperunt, signa commutant,
Cic. Fin. 5, 25, 74:
majores nostri non solum id, quod de Campanis (agri) ceperant, non imminuerunt, etc.,
id. Agr. 2, 29, 81:
te duce ut insigni capiam cum laude coronam,
Lucr. 6, 95.—With abstr. objects:
paupertatem adeo facile perpessus est, ut de republica nihil praeter gloriam ceperit,
Nep. Epam. 3, 4:
ut ceteri, qui per eum aut honores aut divitias ceperant,
id. Att. 7, 2:
quoniam formam hujus cepi in me et statum,
assumed, Plaut. Am. 1, 1, 110:
quare non committeret, ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,
Caes. B. G. 1, 13:
regnum Tiberinus ab illis Cepit,
succeeded to, Ov. M. 14, 615.—
b.
In particular connections.
(α).
With pecuniam (freq. joined with concilio; v. infra), to take illegally, exact, extort, accept a bribe. take blackmail, etc., esp. of magistrates who were accused de pecuniis repetundis:
his ego judicibus non probabo C. Verrem contra leges pecuniam cepisse?
Cic. Verr. 2, 1, 4, § 10:
HS. quadringentiens cepisse te arguo contra leges,
id. ib. 2, 2, 10, § 26; cf.:
quicquid ab horum quopiam captum est,
id. ib. §
27: tamen hae pecuniae per vim atque injuriam tuam captae et conciliatae tibi fraudi et damnationi esse deberent,
id. ib. 2, 3, 40, §
91: utrum (potestis), cum judices sitis de pecunia capta conciliata, tantam pecuniam captam neglegere?
id. ib. 2, 3, 94, §
218: quid est aliud capere conciliare pecunias. si hoc non est vi atque imperio cogere invitos lucrum dare alteri?
id. ib. 2, 3, 30, §
71: sequitur de captis pecuniis et de ambitu,
id. Leg. 3, 20, 46:
ita aperte cepit pecunias ob rem judicandam, ut, etc.,
id. Fin. 2, 16, 54:
quos censores furti et captarum pecuniarum nomine notaverunt,
id. Clu. 42, 120:
nondum commemoro rapinas, non exactas pecunias, non captas, non imperatas,
id. Pis. 16, 38:
si quis ob rem judicandam pecuniam cepisset... neque solum hoc genus pecuniae capiendae turpe, sed etiam nefarium esse arbitrabantur,
id. Rab. Post. 7, 16; id. N. D. 3, 30, 70; Sall. J. 32, 1:
ab regibus Illyriorum,
Liv. 42, 45, 8:
saevitiae captarumque pecuniarum teneri reum,
Tac. A. 3, 67; 4, 31.—
(β).
Of inheritance and bequest, to take, inherit, obtain, acquire, get, accept:
si ex hereditate nihil ceperit,
Cic. Off, 3, 24, 93:
qui morte testamentove ejus tantundem capiat quantum omnes heredes,
id. Leg. 2, 19, 48:
abdicatus ne quid de bonis patris capiat,
Quint. 3, 6, 96:
aut non justum testamentum est, aut capere non potes,
id. 5, 14, 16:
si capiendi Jus nullum uxori,
Juv. 1, 55:
qui testamentum faciebat, ei, qui usque ad certum modum capere potuerat, legavit, etc.,
Dig. 22, 3, 27: quod ille plus capere non poterat, ib. fin.:
qui ex bonis testatoris solidum capere non possit,
ib. 28, 6, 6; 39, 6, 30.—
(γ).
Of regular income, revenue, etc., rents, tolls, profits, etc., to collect, receive, obtain: nam ex [p. 285] eis praediis talenta argenti bina Capiebat statim, Ter. Phorm. 5, 3, 7:
capit ille ex suis praediis sexcenta sestertia, ego centena ex meis,
Cic. Par. 6, 3, 49:
stipendium jure belli,
Caes. B. G. 1, 28:
quinquagena talenta vectigalis ex castro,
Nep. Alcib. 9, 4:
vectigal ex agro eorum capimus,
Liv. 28, 39, 13:
quadragena annua ex schola,
Suet. Gram. 23:
si recte habitaveris... fundus melior erit... fructus plus capies,
Cato, R. R. 4, 2.—
C.
Trop.
1.
Of profit, benefit, advantage, to take, seize, obtain, get, enjoy, reap (mostly in phrase fructum capere):
metuit semper, quem ipsa nunc capit Fructum, nequando iratus tu alio conferas,
Ter. Eun. 3, 1, 59:
honeste acta superior aetas fructus capit auctoritatis extremos,
Cic. Sen. 18, 62:
ex iis etiam fructum capio laboris mei,
id. Div. 2, 5:
ex quibus (litteris) cepi fructum duplicem,
id. Fam. 10, 5, 1:
multo majorem fructum ex populi existimatione illo damnato cepimus, quam ex ipsius, si absolutus esset, gratia cepissemus,
id. Att. 1, 4, 2:
fructum immortalem vestri in me et amoris et judicii,
id. Pis. 14, 31:
aliquem fructum dulcedinis almae,
Lucr. 2, 971; 5, 1410; Luc. 7, 32.—In other connections:
quid ex ea re tandem ut caperes commodi?
Ter. Eun. 3, 5, 25:
utilitates ex amicitia maximas,
Cic. Lael. 9, 32:
usuram alicujus corporis,
Plaut. Am. prol. 108.—
2.
Of external characteristics, form, figure, appearance, etc., to take, assume, acquire, put on:
gestum atque voltum novom,
Ter. Phorm. 5, 6, 50 ' faciem aliquam cepere morando, Ov. M. 1, 421; 13, 605:
figuras Datque capitque novas,
id. ib. 15, 309:
formam capit quam lilia,
id. ib. 10, 212; cf.:
duritiam ab aere,
id. ib. 4, 751.— Transf., of plants, etc.:
radicem capere,
to take root, Cato, R. R. 51:
cum pali defixi radices cepissent,
Plin. 17, 17, 27, § 123:
siliculam capere,
Varr. R. R. 1, 23, 3:
maturitatem capere,
Col. 4, 23, 1:
radix libere capit viris,
Plin. 17, 21, 35, § 161:
vires cepisse nocendi,
Ov. M. 7, 417:
(telinum) rursus refrigeratum odorem suum capit,
Plin. 13, 1, 2, § 13.—
3.
Of mental characteristics, habits, etc., to take, assume, adopt, cultivate, cherish, possess:
cape sis virtutem animo et corde expelle desidiam tuo,
Plaut. Trin. 3, 2, 24:
qua re si Glabrionis patris vim et acrimoniam ceperis ad resistendum hominibus audacissimis, si avi prudentiam ad prospiciendas insidias, etc.,
Cic. Verr. 1, 17, 52:
aliquando, patres conscripti, patrium animum virtutemque capiamus,
id. Phil. 3, 11, 29:
consuetudinem exercitationemque,
id. Off. 1, 18, 59:
misericordiam,
id. Quint. 31, 97:
quam (adsuetudinem) tu dum capias, taedia nulla fuge,
Ov. A. A. 2, 346:
disciplinam principum,
Plin. Pan. 46. —With dat.:
quorum animis avidis... neque lex neque tutor capere est qui possit modum,
Plaut. Aul. 3, 5, 14 Wagn. ad loc.—
4.
Of offices, employments, duties, etc., = suscipio, to undertake, assume, enter upon, accept, take upon one ' s self, etc.:
nam olim populi prius honorem capiebat suffragio, Quam magistro desinebat esse dicto oboediens,
Plaut. Bacch. 3, 3, 34:
o Geta, provinciam Cepisti duram,
Ter. Phorm. 1, 2, 23:
in te cepi Capuam, non quo munus illud defugerem,
took command at Capua, Cic. Att. 8. 3, 4:
consulatum,
id. Pis. 2, 3; Sall. J. 63, 2:
honores,
Nep. Att. 7, 2; Suet. Aug. 26:
imperium,
id. Claud. 10:
magistratum,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62; Liv. 2, 33, 1; Suet. Aug. 2:
magistratus,
Sall. H. 1, 41, 21 Dietsch; Nep. Phoc. 1, 1; Suet. Caes. 75:
capiatque aliquis moderamina (navis),
Ov. M. 3, 644:
rerum moderamen,
id. ib. 6, 677:
pontificatum maximum,
Suet. Vit. 11:
rem publicam,
Sall. C. 5, 6:
neve cui patrum capere eum magistratum liceret,
Liv. 2, 33, 1:
ut ceperat haud tumultuose magistratum majore gaudio plebis, etc.,
id. 5, 13, 2.—Rarely with dat. of pers., to obtain for, secure for:
patres praeturam Sp. Furio Camillo gratia campestri ceperunt,
Liv. 7, 1, 2.—
5.
In gen., of any occupation, work, or undertaking, to begin, enter upon, take, undertake, etc.:
augurium ex arce,
Liv. 10, 7, 10:
augurium capienti duodecim se vultures ostenderunt,
Suet. Aug. 95; id. Vesp. 11:
omen,
Cic. Div. 1, 46, 104:
in castris Romanis cum frustra multi conatus ad erumpendum capti essent,
Liv. 9, 4, 1:
rursus impetu capto enituntur,
id. 2, 65, 5; Quint. 6, 1, 28; Suet. Aug. 42; id. Calig. 43: cursum, id. Oth. 6:
a quibus temporibus scribendi capiatur exordium,
Cic. Leg. 1, 3, 8:
experimentum eorum inversa manu capitur,
Plin. 13, 2, 3, § 19 ( poet.):
nec vestra capit discordia finem,
Verg. A. 10, 106:
fugam,
to take to flight, flee, Caes. B. G. 7, 26; so, capere impetum, to take a start, gather momentum:
ad impetum capiundum modicum erat spatium,
Liv. 10, 5, 6; cf.:
expeditionis Germanicae impetum cepit,
suddenly resolved to make, Suet. Calig. 43: capere initium, to begin:
ea pars artis, ex qua capere initium solent,
Quint. 2, 11, 1.— Transf., of place:
eorum (finium) una pars, quam Gallos optinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano,
Caes. B. G. 1, 1:
a dis inmortalibus sunt nobis agendi capienda primordia,
Cic. Leg. 2, 3, 7.—
6.
Of an opportunity or occasion, to seize, embrace, take:
si occassionem capsit,
Plaut. Ps. 4, 3, 6:
si lubitum fuerit, causam ceperit,
Ter. And. 1, 3, 8:
quod tempus conveniundi patris me capere suadeat,
Ter. Phorm. 5, 4, 9:
si satis commode tempus ad te cepit adeundi,
Cic. Fam. 11, 16, 1.—
7.
Of operations of the mind, resolutions, purposes, plans, thoughts, etc., to form, conceive, entertain, come to, reach:
quantum ex ipsa re conjecturam cepimus,
Ter. Heaut. 2, 3, 25 MSS. (Fleck. al. ex conj. fecimus); Varr. R. R. 3, 16, 32:
cum jam ex diei tempore conjecturam ceperat,
Caes. B. G. 7, 35:
hujusce rei conjecturam de tuo ipsius studio, Servi, facillime ceperis,
Cic. Mur. 4, 9.— Absol.:
conjecturam capere,
Cic. Div. 1, 57, 130:
nec quid corde nunc consili capere possim, Scio,
Plaut. Merc. 2, 3, 12:
capti consili memorem mones,
id. Stich 4, 1, 72:
quo pacto porro possim Potiri consilium volo capere una tecum,
Ter. Eun. 3, 5, 66; 5, 2, 28:
temerarium consilium,
Liv. 25, 34, 7:
tale capit consilium,
Nep. Eum. 9, 3.— With inf.:
confitendum... eadem te hora consilium cepisse hominis propinqui fortunas funditus evertere,
Cic. Quint. 16, 53; Caes. B. G. 7, 71 init. —With ut:
subito consilium cepi, ut exirem,
Cic. Att. 7, 10 init. —With gen. gerund. (freq.):
legionis opprimendae consilium capere,
Caes. B. G. 3, 2:
obprimundae reipublicae consilium cepit,
Sall. C. 16, 4.—With sibi:
si id non fecisset, sibi consilium facturos,
Caes. B. C. 2, 20:
ut ego rationem oculis capio,
Plaut. Ps. 2, 2, 2:
cepi rationem ut, etc.,
Ter. Heaut. 5, 2, 11.—
8.
Of examples, instances, proofs, etc., to take, derive, draw, obtain:
ex quo documentum nos capere fortuna voluit quid esset victis extimescendum,
Cic. Phil. 11, 2, 5:
quid istuc tam mirum'st, de te si exemplum capit? Ter And. 4, 1, 26: exemplum ex aliqua re,
Cic. Lael. 10, 33:
praesagia a sole,
Plin. 18, 35, 78, § 341:
illud num dubitas quin specimen naturae capi debeat ex optima quaque natura?
Cic. Tusc. 1, 14, 32.—
9.
Of impressions, feelings, etc., to take, entertain, conceive, receive, be subjected to, suffer, experience, etc.:
tantum laborem capere ob talem filium?
Ter. And. 5, 2, 29:
omnes mihi labores fuere quos cepi leves,
id. Heaut. 2, 4, 19:
laborem inanem ipsus capit,
id. Hec. 3, 2, 9:
ex eo nunc misera quem capit Laborem!
id. And. 4, 3, 4: miseriam omnem ego capio;
hic potitur gaudia,
id. Ad. 5, 4, 22:
satietatem dum capiet pater Illius quam amat,
Plaut. Am. 1, 2, 10:
plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi,
id. ib. 2, 2, 9:
cum illa quacum volt voluptatem capit,
id. ib. prol. 114:
angor iste, qui pro amico saepe capiendus est,
Cic. Lael. 13, 48:
quae (benevolentia) quidem capitur beneficiis maxime,
id. Off. 2, 9, 32:
laetitiam quam capiebam memoria rationum inventorumque nostrorum,
id. Fin. 2, 30, 96:
lenire desiderium quod capiebat e filio,
id. Sen. 15, 54:
opinione omnium majorem animo cepi dolorem,
id. Brut. 1, 1:
itaque cepi voluptatem, tam ornatum virum fuisse in re publica,
id. ib. 40, 147:
ex civibus victis gaudium meritum capiam,
Liv. 27, 40, 9:
ne quam... invidiam apud patres ex prodiga largitione caperet,
id. 5, 20, 2:
ad summam laetitiam meam, quam ex tuo reditu capio, magnus illius adventu cumulus accedet,
id. Att. 4, 19, 2 (4, 18, 3):
laetitia, quam oculis cepi justo interitu tyranni,
id. ib. 14, 14, 4:
ex praealto tecto lapsus matris et adfinium cepit oblivionem,
lost his memory, Plin. 7, 24, 24, § 90: virtutis opinionem, Auct. B. G. 8, 8: somnum, Cic. Tusc. 4, 19, 44: taedium vitae, Nep. ap. Gell. 6 (7), 18, 11:
maria aspera juro Non ullum pro me tantum (me) cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 Forbig. ad loc.:
et in futurum etiam metum ceperunt,
Liv. 33, 27, 10:
voluptatem animi,
Cic. Planc. 1, 1:
malis alienis voluptatem capere laetitiae (cum sit),
id. Tusc. 4, 31, 66:
quaeque mihi sola capitur nunc mente voluptas,
Ov. P. 4, 9, 37.—
10.
Transf., with the feelings, experience, etc., as subj., to seize, overcome, possess, occupy, affect, take possession of, move, etc. (cf. lambanô, in this sense and like 9. supra): nutrix: Cupido cepit miseram nunc me, proloqui Caelo atque terrae Medeai miserias, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 26, 63 (Trag. Rel. v. 291 Vahl.):
edepol te desiderium Athenarum arbitror cepisse saepe,
Ter. Hec. 1, 2, 14:
numquam commerui merito ut caperet odium illam mei,
id. ib. 4, 2, 4:
sicubi eum satietas Hominum aut negoti odium ceperat,
id. Eun. 3, 1, 14:
nos post reges exactos servitutis oblivio ceperat,
Cic. Phil. 3, 4, 9:
te cepisse odium regni videbatur,
id. ib. 2, 36, 91:
Romulum Remumque cupido cepit urbis condendae,
Liv. 1, 6, 3:
cupido eum ceperat in verticem montis ascendendi,
id. 40, 21, 2:
etiam victores sanguinis caedisque ceperat satietas,
id. 27, 49, 8; Mel. 3, 5, 2:
qui pavor hic, qui terror, quae repente oblivio animos cepit?
Liv. 27, 13, 2:
oblivio deorum capiat pectora vestra,
id. 38, 46, 12:
tantane te cepere oblivia nostri?
Ov. Tr. 1, 8, 11:
ut animum ejus cura sacrorum cepit,
Liv. 27, 8, 6:
hostis primum admiratio cepit, quidnam, etc.,
id. 44, 12, 1:
tanta meae si te ceperunt taedia laudis,
Verg. G. 4, 332; cf. Anthol. Lat. I. p. 178;
I. p. 196 Burm.: ignarosque loci passim et formidine captos Sternimus,
Verg. A. 2, 384:
infelix, quae tanta animum dementia cepit!
id. ib. 5, 465; id. E. 6, 47:
cum subita incautum dementia cepit amantem,
id. G. 4, 488; cf. Anthol. Lat. I. p. 170, 15;
I. p. 168, 14 Burm.: Tarquinium mala libido Lucretiae stuprandae cepit,
Liv. 1, 57, 10:
ingens quidem et luctus et pavor civitatem cepit,
id. 25, 22, 1:
tantus repente maeror pavorque senatum eorum cepit,
id. 23, 20, 7:
senatum metus cepit,
id. 23, 14, 8: si me... misericordia capsit. Att. ap. Non. p. 483, 11 (Trag. Rel. v. 454 Rib.): nec tuendi capere satietas potest, Pac. ap. Cic. Div. 1, 14, 24 (Trag. Rel. v. 410 ib.):
quantus timor socios populi Romani cepisset,
Liv. 43, 11, 9.—
11.
Of injury, damage, loss, etc., to suffer, take, be subjected to:
calamitatem,
Cic. Div. 1, 16, 29:
detrimenti aliquid in aliqua re,
Col. 1, 8, 2.—Esp., in the legal formula, by which dictatorial powers were conferred by the senate upon the consuls or the entire magistracy in times of extreme danger to the state;
videant ne quid res publica detrimenti capiat: decrevit quondam senatus, ut L. Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet,
Cic. Cat. 1, 2, 4:
Hernici tantum terrorem incussere patribus, ut, quae forma senatus consulti ultimae semper necessitatis habita est, Postumio, alteri consulum, negotium daretur, videret, ne, etc.,
Liv. 3, 4, 9; cf. id. 6, 19, 2 sqq.:
quod plerumque in atroci negotio solet, senatus decrevit, darent operam consules, ne quid, etc.... Ea potestas per senatum more Romano magistratui maxuma permittitur, exercitum parare, bellum gerere, coercere omnibus modis socios atque civis, domi militiaeque inperium atque judicium summum habere,
Sall. C. 29, 2 sq.
II.
To take in, receive, hold, contain, be large enough for.
A.
Lit.
1.
In gen.: Ph. Sitit haec anus. Pa. Quantillum sitit? Ph. Modica'st, capit quadrantal, Plaut. Curc. 1, 2, 8:
parte quod ex una spatium vacat et capit in se (ferrum),
Lucr. 6, 1030:
jam mare litus habet, plenos capit alveus amnes,
Ov. M. 1, 344; cf.:
terra feras cepit, volucres agitabilis aer,
id. ib. 1, 75:
dum tenues capiat suus alveus undas,
id. ib. 8, 558:
cunctosque (deos) dedisse Terga fugae, donec fessos Aegyptia tellus Ceperit,
id. ib. 5, 324.—
2.
Esp., with negatives, not to hold, to be too small for, etc.; cf.:
di boni, quid turba est! Aedes nostrae vix capient, scio,
Ter. Heaut. 2, 3, 13:
qui cum una domo jam capi non possunt, in alias domos exeunt,
Cic. Off. 1, 17, 54: nec jam se capit [p. 286] unda;
volat vapor ater ad auras,
Verg. A. 7, 466:
non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46:
non capit se mare,
Sen. Agam. 487:
neque enim capiebant funera portae,
Ov. M. 7, 607:
officium populi vix capiente domo,
id. P. 4, 4, 42:
si di habitum corporis tui aviditati animi parem esse voluissent, orbis te non caperet,
Curt. 7, 8, 12:
ut non immerito proditum sit... Graeciam omnem vix capere exercitum ejus (Xerxis) potuisse,
Just. 2, 10, 19.—
B.
Trop.
1.
To swallow up, ingulf, take in (rare):
tot domus locupletissimas istius domus una capiet?
Cic. Verr. 2, 2, 4, § 7.—
2.
To contain, hold, be large or strong enough for, bear.
a.
Affirmatively (rare):
quidquid mortalitas capere poterat, implevimus,
Curt. 9, 3, 7:
si puer omni cura et summo, quantum illa aetas capit, labore, scripserit,
Quint. 2, 4, 17:
dummodo ejus aetatis sit, ut dolum capiat,
Dig. 40, 12, 15.—
b.
With negatives:
non capiunt angustiae pectoris tui (tantam personam),
Cic. Pis. 11, 24:
leones, qui... nec capere irarum fluctus in pectore possunt,
Lucr. 3, 298:
nec capiunt inclusas pectora flammas,
Ov. M. 6, 466:
vix spes ipse suas animo capit,
id. ib. 11, 118:
ardet et iram Non capit ipsa suam Progne,
id. ib. 6, 610; cf.:
sic quoque concupiscis quae non capis,
Curt. 7, 8, 13:
majora quam capit spirat,
id. 6, 9, 11:
ad ultimum magnitudinem ejus (fortunae) non capit,
id. 3, 12, 20:
infirma aetas majora non capiet,
Quint. 1, 11, 13.—
3.
Transf., of things, to admit of, be capable of, undergo (post-Aug. and rare):
rimam fissuramque non capit sponte cedrus,
Plin. 16, 40, 78, § 212:
molluscum... si magnitudinem mensarum caperet,
id. 16, 16, 27, § 68:
res non capit restitutionem, cum statum mutat,
Dig. 4, 4, 19.—
4.
With inf., to be susceptible of, to be of a nature to, etc., = endechetai (late Lat.):
nec capit humanis angoribus excruciari (Deus),
Prud. Apoth. 154:
crimina, quae non capiunt indulgeri,
Tert. Pud. 1 fin.; id. Apol. 17; id. adv. Haer. 44 fin.; Paul. Nol. Carm. 9, 22.—
5.
Of the mind, to take, receive into the mind, comprehend, grasp, embrace (cf. intellego, to penetrate mentally, have insight into):
sitque nonnumquam summittenda et contrahenda oratio, ne judex eam vel intellegere vel capere non possit,
Quint. 11, 1, 45:
nullam esse gratiam tantam, quam non vel capere animus meus in accipiendo... posset,
id. 2, 6, 2:
quae quidem ego nisi tam magna esse fatear, ut ea vix cujusquam mens aut cogitatio capere possit,
Cic. Marcell. 2, 6; id. N. D. 1, 19, 49:
senatus ille, quem qui ex regibus constare dixit, unus veram speciem Romani senatus cepit,
Liv. 9, 17, 14:
somnium laetius, quam quod mentes eorum capere possent,
id. 9, 9, 14.—P. a. as subst.: Capta, ae, f., a surname of Minerva, as worshipped on the Coelian Mount, but for what reason is not known, Ov. F. 3, 837 sq.
2.
căpĭo, ōnis, f. [1. capio]; in the Lat. of the jurists,
I.
A taking:
dominii,
Dig. 39, 2, 18; Gell. 6 (7), 10, 3.—
II.
= usu capio or usucapio, the right of property acquired by prescription, Dig. 41, 1, 48, § 1; 41, 3, 21; 41, 5, 4; v. 1. usucapio.

Lewis & Short latin dictionary > Capta
10 eo

1.
ĕo, īvi or ii (īt, Verg. A. 9, 418 al.; cf.
Lachm. ad Lucr. vol. 2, p. 206 sq.: isse, issem, etc., for ivisse, etc.,
Ter. Hec. 2, 1, 25; Cic. Rosc. Am. 23, 64; id. Phil. 14, 1, 1; Ov. M. 7, 350 et saep.: isti, Turp. ap. Non. 4, 242:
istis,
Luc. 7, 834, etc., v. Neue Formenl. 2, 515), īre ( inf. pass. irier, Plaut. Rud. 4, 7, 16), ĭtum, v. n. [root i-, Sanscr. ēmi, go; Gr. eimi; causat. hiêmi = jacio, Curt. Gr. Etym. p. 403], to go (of every kind of motion of animate or inanimate things), to walk, ride, sail, fly, move, pass, etc. (very freq. in all periods and sorts of writing).
I.
Lit.
A.
In gen.:
eo ad forum,
Plaut. As. 1, 1, 95:
i domum,
id. ib. 5, 2, 71 sq.:
nos priores ibimus,
id. Poen. 3, 2, 34:
i in crucem,
go and be hanged! id. As. 5, 2, 91; cf.:
i in malam crucem,
id. Cas. 3, 5, 17; id. Ps. 3, 2, 57; 4, 7, 86:
i in malam rem hinc,
Ter. Ph. 5, 7, 37:
iens in Pompeianum,
Cic. Att. 4, 9 fin.:
subsidio suis ierunt,
Caes. B. G. 7, 62, 8:
quom it dormitum,
Plaut. Aul. 2, 4, 23; id Most. 3, 2, 4; 16; Hor. S. 1, 6, 119 et saep, cf.:
dormitum, lusum,
id. ib. 1, 5, 48:
cubitum,
Plaut. Cas. 4, 4, 27; 5, 4, 8; id. Ps. 3, 2, 57; Cic. Rosc. Am. 23; id. Div. 2, 59, 122 et saep.— Poet. with the acc. of the terminus:
ibis Cecropios portus,
Ov. H. 10, 125 Loers.:
Sardoos recessus,
Sil. 12, 368; cf.:
hinc Afros,
Verg. E. 1, 65.—With a cognate acc.:
ire vias,
Prop. 1, 1, 17:
exsequias,
Ter. Ph. 5, 8, 37:
pompam funeris,
Ov. F. 6, 663 et saep.:
non explorantur eundae vitandaeque viae,
Claud. in Eutrop. 2, 419:
animae ad lumen iturae,
Verg. A. 6, 680:
ego ire in Piraeum volo,
Plaut. Most. 1, 1, 63; cf.:
visere ad aliquam,
Ter. Hec. 1, 2, 114; id. Phorm. 1, 2, 52:
videre,
Prop. 1, 1, 12:
ire pedibus,
on foot, Liv. 28, 17:
equis,
id. 1, 15:
curru,
id. 28, 9; Ov. H. 1, 46; cf.:
in equis,
id. A. A. 1, 214:
in raeda,
Mart. 3, 47:
super equos,
Just. 41, 3;
and with equis to be supplied,
Verg. A. 5, 554:
puppibus,
Ov. H. 19, 180; cf.:
cum classe Pisas,
Liv. 41, 17 et saep.:
concedere quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt?
Lucr. 1, 380.—
b.
Of things:
alvus non it,
Cato R. R. 157, 7; so,
sanguis naribus,
Lucr. 6, 1203:
Euphrates jam mollior undis,
Verg. A. 8, 726:
sudor per artus,
id. ib. 2, 174:
fucus in artus,
Lucr. 2, 683:
telum (with volare),
id. 1, 971:
trabes,
i. e. to give way, sink, id. 6, 564 et saep.:
in semen ire (asparagum),
to go to seed, Cato, R. R. 161, 3; so Plin. 18, 17, 45, § 159; cf.:
in corpus (juvenes),
Quint. 2, 10, 5:
sanguis it in sucos,
turns into, Ov. M. 10, 493.—
B.
In partic.
1.
To go or proceed against with hostile intent, to march against:
quos fugere credebant, infestis signis ad se ire viderunt,
Caes. B. G. 6, 8, 6:
ad hostem,
Liv. 42, 49:
contra hostem,
Caes. B. G. 7, 67, 2; cf. id. B. C. 3, 31 fin.:
adversus hostem,
Liv. 42, 49:
in hostem,
id. 2, 6; Verg. A. 9, 424 et saep.; cf.:
in Capitolium,
to go against, to attack, Liv. 3, 17.—
2.
Pregn., to pass away, disappear (very rare):
saepe hominem paulatim cernimus ire,
Lucr. 3, 526; cf. ib. 530; 594.
II.
Trop.
A.
In gen., to go, pass, proceed, move, advance:
ire in opus alienum,
Plaut. Mil. 3, 3, 6:
in dubiam imperii servitiique aleam,
Liv. 1, 23 fin.:
in alteram causam praeceps ierat,
id. 2, 27:
in rixam,
Quint. 6, 4, 13:
in lacrimas,
Verg. A. 4, 413; Stat. Th. 11, 193:
in poenas,
Ov. M. 5, 668 et saep.:
ire per singula,
Quint. 6, 1, 12; cf. id. 4, 2, 32; 7, 1, 64; 10, 5, 21:
ad quem (modum) non per gradus itur,
id. 8, 4, 7 et saep.:
dicite qua sit eundum,
Ov. Tr. 3, 1, 19:
ire infitias, v. infitiae: Latina debent cito pariter ire,
Quint. 1, 1, 14:
aliae contradictiones eunt interim longius,
id. 5, 13, 54: in eosdem semper pedes ire (compositio), [p. 649] id. 9, 4, 142:
cum per omnes et personas et affectus eat (comoedia),
id. 1, 8, 7; cf. id. 1, 2, 13; Juv. 1, 142:
Phrygiae per oppida facti Rumor it,
Ov. M. 6, 146:
it clamor caelo,
Verg. A. 5, 451:
factoque in secula ituro, Laetantur tribuisse locum,
to go down to posterity, Sil. 12, 312; cf.
with a subject-sentence: ibit in saecula, fuisse principem, cui, etc.,
Plin. Pan. 55.—
B.
In partic.
1.
Pub. law t. t.
a.
Pedibus ire, or simply ire in aliquam sententiam, in voting, to go over or accede to any opinion (opp. discedere, v. h. v. II. B. 2. b.):
cum omnes in sententiam ejus pedibus irent,
Liv. 9, 8, 13:
pars major eorum qui aderant in eandem sententiam ibat,
id. 1, 32 fin.; 34, 43; 42, 3 fin.—Pass. impers.:
in quam sententiam cum pedibus iretur,
Liv. 5, 9, 2:
ibatur in eam sententiam,
Cic. Q. Fr. 2, 1 fin.:
itum in sententiam,
Tac. A. 3, 23; 12, 48.—And opp. to the above,
b.
Ire in alia omnia, to vote against a bill, v. alius, II.—
2.
Mercant. t. t. for vēneo, to go for, be sold at a certain price, Plin. 18, 23, 53, § 194:
tot Pontus eat, tot Lydia nummis,
Claud. Eutr. 1, 203.—
3.
Pregn., of time, to pass by, pass away:
it dies,
Plaut. Ps. 1, 3, 12; Hor. C. 2, 14, 5; 4, 5, 7:
anni,
id. Ep. 2, 2, 55; cf.:
anni more fluentis aquae,
Ov. A. A. 3, 62.—
4.
With the accessory notion of result, to go, proceed, turn out, happen:
incipit res melius ire quam putaram,
Cic. Att. 14, 15; cf. Tac. A. 12, 68:
prorsus ibat res,
Cic. Att. 14, 20 fin.; Curt. 8, 5:
postquam omnia fatis Caesaris ire videt,
Luc. 4, 144.—Hence the wish: sic eat, so may he fare:
sic eat quaecunque Romana lugebit hostem,
Liv. 1, 26; Luc. 5, 297 Cort.; 2, 304; Claud. in Eutr. 2, 155. —
5.
Constr. with a supine, like the Gr. mellein, to go or set about, to prepare, to wish, to be about to do any thing:
si opulentus it petitum pauperioris gratiam, etc.,
Plaut. Aul. 2, 2, 69; id. Bacch. 3, 6, 36: quod uti prohibitum irem, quod in me esset, meo labori non parsi, Cato ap. Fest. s. v. PARSI, p. 242 Müll.; so,
perditum gentem universam,
Liv. 32, 22:
ultum injurias, scelera,
id. 2, 6; Quint. 11, 1, 42:
servitum Grais matribus,
Verg. A. 2, 786 et saep.:
bonorum praemia ereptum eunt,
Sall. J. 85, 42.—Hence the construction of the inf. pass. iri with the supine, in place of an inf. fut. pass.:
mihi omne argentum redditum iri,
Plaut. Curc. 4, 2, 5:
mihi istaec videtur praeda praedatum irier,
id. Rud. 4, 7, 16 et saep.— Poet. also with inf.:
seu pontum carpere remis Ibis,
Prop. 1, 6, 34:
attollere facta regum,
Stat. S. 5, 3, 11:
fateri,
id. Th. 3, 61 al. —
6.
Imp. i, eas, eat, etc., since the Aug. period more freq. a mocking or indignant expression, go then, go now:
i nunc et cupidi nomen amantis habe,
Ov. H. 3, 26; so,
i nunc,
id. ib. 4, 127; 9, 105; 17, 57; id. Am. 1, 7, 35; Prop. 2, 29, 22 (3, 27, 22 M.); Verg. A. 7, 425; Juv. 6, 306 al.:
i, sequere Italiam ventis,
Verg. A. 4, 381; so,
i,
id. ib. 9, 634:
fremunt omnibus locis: Irent, crearent consules ex plebe,
Liv. 7, 6 fin.
2.
ĕō, adv. [old dat. and abl. form of pron. stem i; cf. is].
I.
In locat. and abl. uses,
A.
Of place=in eo loco, there, in that place (rare):
quid (facturus est) cum tu eo quinque legiones haberes?
Cic. Ep. ad Brut. 1, 2, 1:
quo loco... ibi... eoque,
Cels. 8, 9, 1:
eo loci,
Tac. A. 15, 74; Plin. 11, 37, 50, § 136; so trop.: eo loci, in that condition:
res erat eo jam loci, ut, etc.,
Cic. Sest. 13, 68; Tac. A. 14, 61; Dig. 5, 1, 52, § 3.—
B.
Of cause=eā re.
1.
Referring to a cause or reason before given, therefore, on that account, for that reason:
is nunc dicitur venturus peregre: eo nunc commenta est dolum,
Plaut. Truc. 1, 1, 66; Ter. Hec. 2, 1, 41:
dederam litteras ad te: eo nunc ero brevior,
Cic. Fam. 6, 20, 1; Sall. C. 21, 3; Liv. 8, 8, 8; Tac. H. 2, 65; Nep. Pelop. 1, 3; id. Milt. 2, 3 et saep.—So with conjunctions, eoque, et eo, eo quoque, in adding any thing as a consequence of what precedes, and for that reason:
absolute pares, et eo quoque innumerabiles,
Cic. Ac. 2, 17, 55:
impeditius eoque hostibus incautum,
Tac. A. 1, 50:
per gentes integras et eo feroces,
Vell. 2, 115, 2; Quint. 4, 1, 42 al. —
2.
Referring to a foll. clause, giving
(α).
a cause or reason, with quia, quoniam, quod, etc.; so with quia:
eo fit, quia mihi plurimum credo,
Plaut. Am. 2, 2, 124; id. Capt. 1, 1, 2:
nunc eo videtur foedus, quia, etc.,
Ter. Eun. 4, 4, 17; 3, 1, 25:
quia scripseras, eo te censebam, etc.,
Cic. Att. 10, 17, 4; Sall. C. 20, 3; Tac. Agr. 22.—With quoniam:
haec eo notavi, quoniam, etc.,
Gell. 7, 13.—With quod:
quod... non potueritis, eo vobis potestas erepta sit,
Cic. Verr. 1, 8, 22; Nep. Eum. 11, 5; Liv. 9, 2, 4; Caes. B. G. 1, 23; so,
neque eo... quod,
Ter. Heaut. 3, 2, 43; Varr. R. R. 1, 5.—
(β).
A purpose, motive or reason, with quo, ut, ne; and after negatives, with quo, quin, and subj. —So with quo:
eo scripsi, quo plus auctoritatis haberem,
Cic. Att. 8, 9, 1; Sall. C. 22, 2; so,
non eo... quo,
Ter. Eun. 1, 2, 16:
neque eo... quo,
Cic. Att. 3, 15, 4; id. Rosc. Am. 18, 51.—With ut:
haec eo scripsi, ut intellegeres,
Cic. Fam. 13, 69, 2; id. de Or. 3, 49, 187; Lact. 4, 5, 9.—With ne: Plaut. Aul. 2, 2, 63; Ter. Ph. 5, 1, 17:
quod ego non eo vereor, ne mihi noceat,
Cic. Att. 9, 2; id. Rab. Perd. 3, 9.—With quin:
non eo haec dico, quin quae tu vis ego velim,
Plaut. Trin. 2, 2, 60; id. As. 5, 1, 16. —
C.
Of measure or degree—with words of comparison, so much, by so much —followed by quo (= tanto... quanto):
quae eo fructuosiores fiunt, quo calidior terra aratur,
Varr. R. R. 1, 32, 1:
eo gravior est dolor, quo culpa major,
Cic. Att. 11, 11, 2; id. Fam. 2, 19, 1; so with quantum:
quantum juniores patrum plebi se magis insinuabant, eo acrius contra tribuni tendebant, etc.,
Liv. 3, 15, 2; id. 44, 7, 6:
quanto longius abscederent, eo, etc.,
id. 30, 30, 23. —Esp. freq. the formulae, eo magis, eo minus, so much the worse ( the less), followed by quo, quod, quoniam, si, ut, ne:
eo magis, quo tanta penuria est in omni honoris gradu,
Cic. Fam. 3, 11, 7:
eo minus veritus navibus, quod in littore molli, etc.,
Caes. B. G. 5, 9; Cic. Off. 3, 22, 88; id. Att. 15, 9 fin.:
eo magis, quoniam, etc., Cels. praef. p. 14, 12 Müll.: nihil admirabilius fieri potest, eoque magis, si ea sunt in adulescente,
Cic. Off. 2, 14, 48; id. Tusc. 1, 39, 94:
eo diligentius ut ne parvula quidem titubatione impediremur,
Auct. Her. 2, 8, 12; Cic. Rab. Perd. 3, 9:
ego illa extuli et eo quidem magis, ne quid ille superiorum meminisse me putaret,
id. Att. 9, 13, 3.—
In this combination eo often expresses also the idea of cause (cf. B. 1. supra): hoc probis pretiumst. Eo mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,
Plaut. Trin. 2, 1, 37: solliciti tamen et anxii sunt;
eoque magis, quod se ipsi continent et coercent,
Cic. Tusc. 4, 33, 70;
and some passages may be classed under either head: dederam triduo ante litteras ad te. Eo nunc ero brevior,
Cic. Fam. 6, 21, 1; id. Inv 1, 4, 5; id. Off. 2, 13, 45; id. Fam. 9, 16, 9; Plaut. Aul. 2, 2, 8.
II.
In dat. uses.
A.
With the idea of motion, to that place, thither (=in eum locum):
eo se recipere coeperunt,
Caes. B. G. 1, 25, 5:
uti eo cum introeas, circumspicias, uti inde exire possit,
Cato, R. R. 1, 2:
eo tela conicere, Auct. B. Afr. 72: eo respicere,
Sall. J. 35, 10; so,
followed by quo, ubi, unde: non potuit melius pervenirier eo, quo nos volumus,
Ter. Phorm. 4, 3, 35:
venio nunc eo, quo me fides ducit,
Cic. Rosc. Am. 30, 83:
ibit eo quo vis, etc.,
Hor. Ep. 2, 2, 40:
(venit) eo, ubi non modo res erat, etc.,
Cic. Quint. 11; Varr. R. R. 3, 16, 21; Vell. 2, 108, 2:
eo, unde discedere non oportuit, revertamur,
Cic. Att. 2, 16, 3; Liv. 6, 35, 2; Sall. C. 60, 2;
so (late Lat.) with loci: perducendum eo loci, ubi actum sit,
Dig. 10, 4, 11, § 1; ib. 47, 2, 3, § 2.—
B.
Transf.
1.
With the idea of addition, thereto, in addition to that, besides:
accessit eo, ut milites ejus, etc.,
Cic. Fam. 10, 21, 4:
accedit eo, quod, etc.,
id. Att. 1, 13, 1.—
2.
With the idea of tendency, to that end, with that purpose, to this result:
hoc autem eo spectabat, ut eam a Philippo corruptam diceret,
Cic. Div. 2, 57, 118:
haec eo pertinet oratio, ut ipsa virtus se sustentare posse videretur,
id. Fam. 6, 1, 12:
hoc eo valebat, ut, etc.,
Nep. Them. 4, 4.—
3.
With the idea of degree or extent, to that degree or extent, so far, to such a point:
eo scientiae progredi,
Quint. 2, 1, 6:
postquam res publica eo magnificentiae venerit, gliscere singulos,
Tac. A. 2, 33; id. H. 1, 16; id. Agr. 28:
eo magnitudinis procedere,
Sall. J. 1, 5; 5, 2; 14, 3:
ubi jam eo consuetudinis adducta res est, ut, etc.,
Liv. 25, 8, 11; 28, 27, 12; 32, 18, 8 al.; Just. 3, 5:
eo insolentiae processit,
Plin. Pan. 16:
eo rerum ventum erat, ut, etc.,
Curt. 5, 12, 3; 7, 1, 35.— With gen., Val. Max. 3, 7, 1 al.; Flor. 1, 24, 2; 2, 18, 12; Suet. Caes. 77; Plin. Pan. 16, 5; Sen. Q. N. 4 praef. §
9: eo rem jam adducam, ut nihil divinationis opus sit,
Cic. Rosc. Am. 34, 96:
res eo est deducta, ut, etc.,
id. Att. 2, 18, 2; Hor. C. 2, 1, 226; Cic. Verr. 2, 4, 18.—
C.
Of time, up to the time, until, so long, usually with usque, and followed by dum, donec:
usque eo premere capita, dum illae captum amitterent,
Cic. N. D. 2, 49, 124; Liv. 23, 19, 14; Tac. A. 4, 18:
eo usque flagitatus est, donec ad exitium dederetur,
id. ib. 1, 32; Quint. 11, 3, 53:
eo usque vivere, donec, etc.,
Liv. 40, 8; cf. Col. 4, 24, 20; 4, 30, 4.—Rarely by quamdiu:
eo usque, quamdiu ad fines barbaricos veniretur,
Lampr. Alex. Sev. 45.

Lewis & Short latin dictionary > eo
11 ut

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > ut
12 utei

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > utei
13 decedo

dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legionem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.

2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon. in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.

II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.

2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befangen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – / Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

lateinisch-deutsches > decedo
14 adfĕro

adfĕro (affĕro), ferre, attŭli (adtŭli), allātum (adlātum) - tr. - - inf. passif arch. adferrier, Plaut. Aul. 571. [st1]1 [-] apporter, porter à, porter vers. - candelabrum Romam adferre, Cic. Verr. 4, 64: apporter un candélabre à Rome. - Socrati orationem adferre, Cic. de Or. 1, 231: apporter un discours à Socrate. - scyphos ad praetorem adferre, Cic Verr. 4, 32: apporter des coupes au préteur. - tamquam vento adlatae naves, Liv. 44, 20, 7: vaisseaux pour ainsi dire apportés par le vent. - afferre se (afferri), Virg.: se rendre, se diriger, s'avancer. - afferre pedem, Cat.: se rendre, se diriger, s'avancer. - aliquid ad aliquem (alicui) adferre: apporter qqch à qqn. - adferre litteras ad aliquem (adferre litteras alicui), Cic.: apporter une lettre à qqn. - nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, Cic. Att. 1, 9, 1: on m'apporte trop rarement des lettres de toi. - nuntium alicui adferre, Cic. Amer. 19: apporter une nouvelle à qqn. - adfertur ei de quarta nuntius, Cic. Phil. 13, 19: on lui apporte la nouvelle concernant la quatrième légion. - crebri ad eum rumores adferebantur, Caes. BG. 2, 1, 1: des bruits fréquents lui parvenaient. - ego jussero cadum unum vini veteris a me adferrier, Plaut. Aul. 571: je te ferai porter de chez moi un tonneau de vin vieux. [st1]2 [-] apporter une nouvelle, annoncer. - quietae res ex Volscis adferebantur, Liv. 6, 30, 7: on annonçait que les Volsques se tenaient tranquilles. - quicquid huc erit a Pompeio adlatum, Cic. Fam. 7, 17, 5: toutes les nouvelles qu'on apportera ici de Pompée. - nuntiarunt caedem consulis adlatam aegre tulisse regem, Liv. 22, 37, 2: ils annoncèrent que le roi avait supporté avec peine la nouvelle de la mort du consul. - alii majorem adferentes tumultum nuntii occurrunt, Liv. 27, 33, 1: d'autres messagers se présentent à lui, apportant la nouvelle d'un trouble plus grand (plus alarmant). - cum mihi de Q. Hortensii morte esset adlatum, Cic. Br. 1: comme la nouvelle m'avait été apportée de la mort d'Hortensius. - adferre + prop. inf.: annoncer que, rapporter que. - ita Caelius ad illam adtulit se aurum quaerere, Cic. Cael. 53: Caelius lui annonça qu'il cherchait de l'or. - nuntii adferebant male rem gerere Darium, Nep. Milt. 3, 3: les messagers annonçaient que Darius n'était pas heureux dans son expédition. - novos hostes consilia cum veteribus jungere haud incertis auctoribus Romam est adlatum, Liv. 4, 45, 3: on annonça à Rome de source certaine que de nouveaux ennemis faisaient cause commune avec les anciens. - pro comperto adtulit Achmos statuisse progredi, Liv. 35, 29, 9: il annonça comme une nouvelle certaine que les Achéens avaient décidé de marcher de l'avant. - adferre ut + subj.: apporter l’ordre de. - ab Carthagine adlatum est ut Hasdrubal in Italiam exercitum duceret, Liv. 23, 27, 9: de Carthage l'ordre vint qu'Hasdrubal conduisît son armée en Italie. [st1]3 [-] porter sur, porter contre. - vim alicui adferre, Cic. Pomp. 39: faire violence à qqn. - manus alienis bonis adferre, Cic. Off. 2, 54: porter la main sur les biens d'autrui. - manus alicui adferre, Cic. Quinct. 85: se livrer à des actes de violence sur qqn. - beneficio suo manus adfert, Sen. Ben. 2, 5, 3: il enlève à son bienfait tout son prix. - adferre sibi manus, Cic.: se tuer de sa propre main. [st1]4 [-] apporter en plus; apporter à mettre à. - ita ut, quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus, Cic. Marc. 12: en sorte que, tout ce que le temps enlèvera à ton oeuvre, il l'ajoutera à ta gloire. - adferre non minus ad dicendum auctoritatis quam facultatis, Cic. Mur. 4: apporter à sa plaidoirie non moins d'autorité que de talent. - quicquid ad rem publicam adtulimus, Cic. Off. 1, 155: quels que soient les services que j'ai rendus à l'état. [st1]5 [-] apporter (une preuve, un exemple, une raison); alléguer, dire. - testimonium adferre: produire un témoignage. - argumentum adferre: apporter une preuve. - exemplum adferre: donner un exemple. - rationem adferre: donner une raison. - rationes, cur hoc ita sit, afferre, Cic. Fin. 5: expliquer pourquoi il en est ainsi. - ad ea quae dixi, adfer si quid habes, Cic. Att. 7, 9, 4: en réponse à ce que je t'ai dit, donne-moi ce que tu sais. - aliquid (multa) adferre, cur (quamobrem): apporter un argument, beaucoup d'arguments pour prouver que. - quid adferre potest, quamobrem voluptas sit summum bonum? Cic. de Or. 3, 78: quel argument peut-il apporter pour prouver que le plaisir est le souverain bien? - cur credam, adferre possum, Cic. Tusc. 1, 70: je puis donner la raison de ma croyance. - quid adferri potest cur non casu id evenerit? Cic. Div. 2: comment peut-on prouver que cela n'est pas dû au hasard? - adfer, quem Fabiano possis praeponere, Sen. Ep. 100, 9: cite qui tu pourrais préférer à Fabianus. - avec quod, ce fait que: firmissimum hoc adferri videtur, cur deos esse credamus, quod... Cic. Tusc. 1, 30: la preuve la plus forte, à ce qu'il semble, qu'on produise pour justifier la croyance en l'existence des dieux, c'est que... - avec prop. inf.: adfers in extis cor non fuisse, Cic. Div. 2, 36: tu dis que dans les entrailles de la victime le coeur manquait. [st1]6 [-] apporter, occasionner; contribuer à, aider à. - delectationem, dolorem, luctum, metum, spem: apporter du plaisir, de la douleur, le deuil, la crainte, l'espoir. - adferre pacem, bellum, Cic. Phil. 6, 17: apporter la paix, la guerre. - cladem populo Romano, multas alicui lacrimas adferre, Cic. Nat. 2, 8: être la cause d'un désastre pour le peuple romain, de bien des larmes pour qqn. - videri proelium defugisse magnum detrimentum adferebat, Caes. BC. 1, 82, 2: paraître avoir esquivé la bataille causait un grand préjudice. - negat diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, Cic. Fin. 2, 87: il prétend que la durée ne contribue en rien au bonheur de la vie. - hic numerus nihil adfert aliud nisi ut... Cic. Or. 170: ce rythme ne contribue à rien d'autre qu'à faire que... - quid loci natura adferre potest, ut... Cic. Fat. 8: quelle influence déterminante le climat peut-il avoir, pour faire que... ? [st1]7 [-] rapporter, produire, rendre. - agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt, Cic. Off. 1, 15: les terres fertiles qui produisent beaucoup plus de grain qu'on ne leur en a confié. - talis ager post longam desidiam laetas segetes affert, Col. 2: une telle terre, après un long repos, produit une abondante moisson. - plantae sinapis prima hieme translatae plus cymae vere adferunt, Col. 11: les pieds de sénevé, transplantés au commencement de l'hiver, produisent au printemps une cime plus développée. - au fig. magnum proventum poetarum annus hic attulit, Plin. Ep. 1, 13: cette année a produit une abondante moisson de poètes.

Dictionarium latinogallicum > adfĕro
15 decedo

dē-cēdo, cessī, cessum, ere, wegtreten = abgehen, fortgehen, abziehen, fortziehen (Ggstz. accedere, herzugehen, manēre, bleiben), absol., od. m. Ang. von wo? durch Advv., durch de od. ex m. Abl., od. durch bl. Abl., m. Ang. wohin? durch Praepp. od. durch bl. Acc., I) eig.: 1) im allg.: a) übh.: α) v. Pers.: decedamus, Plaut.: postulo ut mihi respondeat, iste Verrutius in Sicilia sit an iam decesserit, Cic. – aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere, Cic.: dec. de altera parte tertia (agri), das zweite Drittel des G. räumen, Caes.: dec. ex agris Cn. Pompeii decreto, Cic.: relinquere domos ac sedes suas et dec. ex Sicilia, Cic.: dec. ex urbis aestu, Gell.: ex ingratorum hominum conspectu morte decedere, Nep. – dec. Italiā, Sall. – dec. domum (aus der Kurie in Rom), Liv.: dec. ex Gallia Romam, Cic. – dec. ad somnum, Apul. – mit 1. Supin., decedo cacatum, Pompon. com. 130. – m. cum u. Abl., dec. cum eodem Lucullo ex ea provincia, Cic.: dec. cum parte multitudinis patriā, Vell.: dec. cum alqo Romam cupere, Cic. – mit Abl. binnen wann? voce clarā denuntiasse sibi, ut triduo regni sui finibus decederent, Liv. – β) v. Tieren: dec. e pastu u. e pastu campis, Verg. georg. 1, 381, u. 4, 186. – pantherae constituisse dicuntur in Cariam ex nostra provincia decedere, Cic. ep. 2, 11, 2. – γ) vom Fuhrwerk: non ullo ex aequore cernes plura domum

————

tardis decedere plaustra iuvencis, Verg. georg. 2, 205 sq. – b) v. dem, der vom od. aus dem Wege geht, α) vom Wege abgehen, de via dec., Cic. Clu. 163 (s. unten). – u. bes. unabsichtlich, abkommen, cum luminibus exstinctis decessisset viā, Suet. – v. Tieren, iumenta, quae Dareum vehebant, decesserant militari viā et errore delata per quattuor stadia in quadam valle constiterant, Curt. – von Schiffen, naves imprudentiā aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, Caes. – im Bilde, se nullā cupiditate inductum de via decessisse, Cic. Cael. 38: si (Ambivius, copo de via Latina) invitaverit, id quod solet, sic hominem accipiemus, ut moleste ferat se de via decessisse, auf Nebenwege gegangen zu sein (eig. [weil die Wirte auf dem Lande auch auf Seitenstraßen Gäste zu sich einzuladen pflegten] u. bildl. [weil Ambivius sich zu falschem Zeugnis hatte gebrauchen lassen]), Cic. Clu. 163: memoriae id maximum est auxilium viā dicendi non decedere, Quint. 4, 5, 3: poëma... si paulum summo decessit, vergit ad imum, wenn es vom Höchsten abweicht, sinkt sehr tief, Hor. de art. poët. 378. – β) aus dem Wege, sowohl um Platz zu machen, beiseite treten, Platz machen, ausweichen, bes. einer Respektsperson aus Achtung, concedite atque abscedite omnes, de via decedite, beiseite! macht alle Platz! weicht auf der Straße aus! Plaut. Amph. 984: si quispiam viso potentissimi nominis

————

atque auctoritatis viro viā decedat, assurgat, caput revelet vehiculoque desiliat, Arnob. 7, 13. – m. Dat. ( wem = vor wem?), sanctis divis, Platz machen, Catull.: alci de via, Plaut.: alci viā, Suet. – m. in u. Abl., alci in via, Ter. heaut. prol. 32. – u. im Passiv. v. der Pers., salutari, appeti, decedi, daß man uns grüßt, uns aufsucht, uns ausweicht, Cic. de sen. 63. – als auch ausweichend, jmdm. aus dem Wege gehen, ausweichen, m. Dat., dec. canibus de via, Cic. de rep. 1, 67: aus Abscheu, his omnes decedunt, Caes. b. G. 6, 13, 7. – und einer Sache aus dem Wege gehen, ausweichen = sie vermeiden, sich ihr entziehen, dec. serae nocti (der späten Nacht = der nächtlichen Kälte), Varius bei Macr. sat. 6, 2, 20. Verg. ecl. 8, 88 u. georg. 3, 467: ebenso calori, Verg. georg. 4, 23: tribunicio furori (durch das Exil), Ps. Cic. prid. cum iret in exs. 13. – c) als milit. t. t., v. Feldherrn, v. Soldaten, von einem Orte, von einem Posten usw. abziehen, abmarschieren, einen Ort, ein Land räumen, decedere atque exercitum deducere ex his regionibus, Caes.: inde dec., Caes. – dec. de colle, de vallo, Caes.: ex matutina statione, Liv.: ex stationibus, Liv. (im Bilde, de praesidio et statione vitae, Cic,): ex Italia, Liv.: ex Cypro ante certam diem, Cic.: praesidio, Liv., iniussu praesidio, Liv.: pugnā, Liv.: dec. agro sociorum ac deducere exercitum finibus Lucanis, Liv.: armis relictis Siciliā dec., Nep. – m. ad u. Akk., legi-

————

onem sextam decedere ad praemia atque honores accipiendos in Italiam iubet, Auct. b. Alex. 77, 2. – im üblen Sinne, von seinem Posten gehen, seinen Standort verlassen, desertieren, si quos equites decedentes nactus sum, supplicio affeci, Asin. Poll. in Cic. ep. 10, 32, 5. – d) als publiz. t. t., α) v. Magistraten in der Provinz, nach vollendeter Amtsverwaltung von seinem Posten, aus seiner Provinz abgehen, de od. ex (e) provincia, Cic.: provinciā, Cic.: ex provincia Hispania, Liv.: de Sicilia, Cic.: ex Africa, Nep., ex Asia, Cic.: Macedoniā, Suet. – dec. Romam, Sall.: dec. ad consulatum Romam, Liv., ad triumphum Romam, Liv. – dec. ex provincia non ad triumphum, sed ad iudicium, Cic.: dec. ante tempus, Suet.: dec. eā causā maturius, Suet.: te antea quam tibi successum esset decessurum fuisse, Cic. – β) v. Staatsmännern, sich aus dem öffentl. Leben zurückziehen, dec. de foro (dem Mittelpunkt des öffentl. Lebens), Nep. Att. 10, 2. – e) v. Schauspielern, dec. de scaena, von der Bühne abtreten (= für immer scheiden), Ggstz. in scaenam redire, Cic. ep. 7, 1, 2.

2) prägn.: a) v. Sterbenden, aus dem Leben scheiden, dec. de vita, Cic. Rab. perd. 30: dec. vitā, Papin. dig. 7, 1, 57. § 1 u.a.: cum maritus homine decesserit, aus der Welt schied, Solin. 52, 32. – gew. absol., wie unser mit Tode abgehen, scheiden, verscheiden, pater familiae decessit, Caes.: quidam decedens (bei

————

seinem Tode) tres reliquit filias, Phaedr.: si animal od. fetus decesserit, ICt., v. Tieren, decesserat (war krepiert) autem catellus, quem puella in deliciis habuerat, Val. Max. 1, 5, 3. – m. Ang. wie? durch Particc. od. Adii. (als wer?), is qui regnans decessit, Nep.: maior annos sexaginta natus decessit florente regno, Nep.: in morbum implicitus decessit, Nep.: felix decessit, Quint.: admodum pauper decessit, Suet.: puer (als Kn.) decessit, Sen.: alter adulescens (als J.) decessit, alter senex (als Gr.), Sen.: immemor in testando nepotis decessit, Liv.: intestatus decessit, Quint. – od. durch Praepp., decessit sine liberis, Quint. – m. Ang. in welcher Lage? usw. durch in m. Abl., dec. in summa paupertate, Frontin.: in tanta paupertate, ut etc., Nep.: in ipso apparatu belli, Iustin.: in praetura, Capitol.: in incremento rerum, Liv.: od. durch Abl. absol., gravissime ferens, quod decedebat populo Romano superstite, Sen.: hic decessit relictis duobus filiis, Iustin. – m. Ang. wo? durch Adv., od. durch in m. Abl., od. durch Genet. od. Abl. loc., si infans intus (im Mutterleibe) decessit, Cels.: decessit in publicis vinculis, Nep.: decessit Eboraci admodum senex, Eutr. – m. Ang. wodurch? woran? durch Abl., dec. voluntariā morte, Iustin.: morbo, Eutr.: Pyrgis (zu P.) morbo aquae intercutis, Suet. – m. Ang. infolge wessen? durch ab od. ex m. Abl., utraque a partu decessit, Plin. ep. 4, 21, 1: u. illa ex partu decessit, Ascon.

————

in Cic. Pis. p. 4, 22 K. – m. Ang. wann? durch Advv., durch Praepp. od. durch Abl. temp., pater mature decessit, Nep.: cultello percussus intra paucas horas decessit, Vell.: plures post proelium saucii decesserunt, quam cecĭderant in acie, Liv.: die quinto postquam id consilium inierat pridie kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit, Nep.: decessit paralysi altero die quam correptus est duobus filiis superstitibus, Nep.: decessit vitio stomachi anno aetatis duodetricesimo, Suet. – m. Ang. wem? durch Dat., pater nobis decessit a. d. III. Kal. Decembres, Cic. – b) v. Lebl.: α) v. Wasser, ablaufen, zurücktreten, sich verlieren, ei nuntiatum est aestum decedere, Liv.: Lyco amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui etc., Plin.: decedentibus fluviis in cavernis aquam habentibus remanere quosdam pisces, Plin.: Nilus si immodicus superfluxit tardeque decessit, Sen. – cum decessisse inde aquam nuntiatum esset, Liv. – β) v. Sonne, Mond, Gestirnen usw., scheiden, sol decedens, Verg.: cum sol decesserit, Lact.: solis lumine decedente, Lact.: Gnossia ardentis decedat stella coronae, Verg.: te veniente die, te decedente canebat, Verg.: decedentia certis tempora momentis, Hor.: im Passiv pers., necdum decessis pelago permittimur umbris, Rutil. Namat. 1, 313. – u. abnehmen, luna decedens (Ggstz. adolescens), Gell. 20, 8, 7. – γ) als mediz. t. t., v. Krankheiten, Schmerz

————

usw., entweichen, sich verlieren, abnehmen, aufhören (Ggstz. incipere, accedere, reverti), decedentis morbi notae, Cels.: subito febris decessit, Nep.: aliae febres cum decedunt sudorem movent, Cels.: intermissio est, cum febris instet, incipiat, augeatur, consistat, decedat, Cels.: alteram quartanam mihi dixit decessisse, alteram leviorem accedere, Cic.: dolor modo decedit, modo revertitur, Cels.: nec calidae citius decedunt corpore febres, Lucr. – δ) v. Geruche, sich verziehen, verduften, et decedet odor nervis inimicus, Hor. serm. 2, 3, 53. – ε) v. Örtlichk., die allmählich, je weiter man sich von ihnen entfernt, zurücktreten, et longo Scyros decedit ponto, Stat. Ach. 2, 308 ed. Queck.

II) übtr.: 1) im allg.: a) aufgebend, von etw. abgehen, α) von einem Besitze, Rechte = etw. abtreten, aufgeben, auf etw. verzichten, de possessione, Cic.: de suis bonis omnibus, Cic.: de hypothecis, Cic.: de iure suo, Cic.: ex iure suo, Liv. 3, 33, 10. – β) von einer Meinung, einem Beschlusse abgehen, de sententia, Cic.: bl. sententiā, Tac.: instituto suo, Liv.: nihil a superioribus continuorum annorum decretis, Cic. Flacc. 27. – γ) von einer Pflicht usw. abgehen, abweichen, de officio et dignitate, Cic.: propter hominem perditissimum de officio, Cic.: u. (Passiv unpers.), quā stultitiā et temeritate de officio decessum, Liv. – u. bl. officio (Ggstz. in fide atque officio pristino esse), Liv.: fide, Liv.: ne obsidionis quidem metu

————

fide decessisse, Liv. – δ) v. der Art abweichen, de generis nobilitate, ausarten, Pallad. 3, 25, 2. – b) nacheifernd noch abgehen von etw. = zurückbleiben, zurückstehen hinter etw., contendebat, ne a rebus gestis eius et gloriae splendore decederet, Iustin. 6, 3, 8. – c) den Vorrang, Vorzug einräumend weichen = Platz machen, das Feld räumen, m. Dat. wem? vivere si recte nescis, decede peritis, Hor. ep. 2, 2, 213: ubi non Hymetto mella decedunt, Hor. carm. 2, 6, 15.

2) prägn.: a) vermindernd abgehen (Ggstz. accedere alci rei od. ad alqd), decima pars decedet Col.: de summa nihil decedet, Ter.: an ut de causa periculi nihil decederet, ad causam novum crimen accederet, Cic.: m. bl. Abl., quidquid libertati plebis caveretur, id suis decedere opibus credebant, Liv. 3, 55, 2. – m. Dat. wem? quantum virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat, Liv. – b) nachlassend, aufhörend, α) v. Zuständen, weichen = sich verlieren, vergehen, verschwinden, decedet iam ira haec, Ter.: postquam ira mente decesserat, Curt.: postquam invidia decesserat, Sall.: cum obtrectationis invidia decesserit, Iustin.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv.: non ope humanā, non largitionibus principum decedebat infamia, quin iussum incendium crederetur, Tac. – m. Dat. wem? priusquam ea cura decederet patribus, Liv.: nobis opinio decedat (von uns weiche die M. = die M. halte uns nicht mehr befan-

————

gen), qualis quisque habeatur, alibi in civium iudicio esse, Tac.: nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inferatur, Liv.: adeo repente decessit animis pavor, ut etc., Liv.: nec tibi Vespero surgente decedunt amores, Hor.: audieras illi decedere pravam stultitiam, Hor. – γ) v. Stoffe zu etw. = ausgehen, quaestioni Campanae materia decessit, Liv. 9, 26, 8. – c) so u. so abgehend, v. Ereignissen = ablaufen, von statten gehen, den u. den Erfolg haben, prospere decedentibus rebus, Suet. Caes. 24, 3. – ⇒ Infin.Perf. act. synkop. decesse, Ter. heaut. prol. 32. Cic. ep. 7, 1, 2 (Wesenberg decessisse). – Partic. Perf. Pass. decessus bei Rutil. Namat. 1, 313 (s. oben no. I, 2, b, β).

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > decedo
16 habeo

hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).
I.
In gen.
A.
Of personal subjects.
1.
With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:
aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,
Caes. B. G. 1, 18, 6:
si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,
Cic. Rep. 1, 37 fin.:
quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,
id. Rosc. Am. 50, 147:
cum ille haberet filium delicatiorem,
id. de Or. 2, 64, 257:
quod non ingenuous habeat clarosque parentes,
Hor. S. 1, 6, 91:
habebat saepe ducentos, saepe decem servos,
id. ib. 1, 3, 11:
fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?
id. Rep. 3, 10:
tantas divitias habet,
Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,
aurum,
id. ib. 2, 3, 35; and:
vectigalia magna Divitiasque,
Hor. S. 2, 2, 101:
tantum opum,
Cic. Rep. 1, 48:
classes,
id. Phil. 9, 2, 4:
naves,
id. Verr. 2, 5, 40, § 104:
denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,
Hor. S. 1, 1, 92:
tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,
id. Ep. 1, 17, 50:
Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?
Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;
longe fuge,
Hor. S. 1, 4, 34:
leges in monumentis habere,
Cic. Rep. 2, 14:
hostis habet muros,
Verg. A. 2, 290:
hostis habet portus,
Val. Fl. 3, 45 al.:
quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,
Cic. Rep. 1, 10:
Ciceronem secum,
id. Att. 4, 9, 2; cf.:
ea legione, quam secum habebat,
Caes. B. G. 1, 8, 1:
secum senatorem,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.
also: magnum numerum equitatus circum se,
Caes. B. G. 1, 18, 5:
haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:
quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,
Hor. Ep. 2, 2, 52:
qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,
Cic. Rep. 1, 17.—
2.
With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:
quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,
Cic. Div. 2, 45, 95:
febrim,
id. Fam. 7, 26, 1:
instrumenta animi,
id. Rep. 3, 3:
nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,
id. ib. 1, 2:
in populos perpetuam potestatem,
id. ib. 2, 27; cf.:
in populum vitae necisque potestatem,
id. ib. 3, 14; so,
potestatem,
id. ib. 2, 29; 32;
36: eo plus auctoritatis,
id. ib. 3, 16:
ornamenta dicendi,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:
summam prudentiam summamque vim dicendi,
id. ib. 1, 20, 89:
Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,
id. N. D. 1, 6, 15:
neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,
Caes. B. G. 4, 20 fin.:
nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,
Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:
spem in fide alicujus,
Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:
tantum spei ad vivendum,
id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.
also: summam spem de aliquo,
id. Lael. 3, 11:
odium in equestrem ordinem,
id. Clu. 55, 151:
metum,
Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:
rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,
Cic. Att. 8, 10:
neque modum neque modestiam victores habere,
observe no bounds, Sall. C. 11, 4;
v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,
Cic. Att. 1, 6; cf.:
haec habui de amicitia quae dicerem,
this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—
(β).
With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:
habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,
Cic. Rosc. Am. 35, 100:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:
rogas, ut id mihi habeam curare,
Varr. R. R. 1, 1, 2:
filius hominis, quod carne indui haberet in terra,
Lact. 4, 12, 15:
habemus humiliare eum in signo,
id. 4, 18, 22:
quod plurimae haereses haberent existere,
id. 4, 30, 2:
etiam Filius Dei mori habuit,
Tert. Hab. Mul. 1:
si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?
id. Apol. 37:
de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,
Col. 5, 5, 3:
praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,
Plin. Ep. 1, 8, 12:
si nunc primum statuendum haberemus,
Tac. A. 14, 44:
cum respondendum haberent,
id. Or. 36.—
B.
Of inanim. or abstr. subjects:
prima classis LXXXVIII. centurias habeat,
Cic. Rep. 2, 22:
locus ille nihil habet religionis,
id. Leg. 2, 22, 57:
humani animi eam partem, quae sensum habeat,
id. Div. 1, 32, 70:
animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,
Sall. J. 2, 3:
divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,
id. Rep. 1, 42; cf.:
nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,
id. ib. 1, 28:
ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,
id. ib. 1, 27:
nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,
id. ib. 1, 31:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. ib. 1, 4; cf.:
viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,
id. Fam. 5, 12, 5:
habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,
id. Rep. 2, 4:
quid habet illius carminis simile haec oratio?
id. ib. 1, 36:
magnam habet vim disciplina verecundiae,
id. ib. 4, 6 et saep.:
quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,
Sen. Ep. 119 med.; cf.:
animalia somnus habebat,
Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:
me somno gravatum Infelix habuit thalamus,
Verg. A. 6, 521; cf.:
non me impia namque Tartara habent,
id. ib. 5, 734:
habentque Tartara Panthoiden,
Hor. C. 1, 28, 9:
qui (metus) major absentes habet,
id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:
et habet mortalia casus,
Luc. 2, 13:
terror habet vates,
Stat. Th. 3, 549.
II.
In partic.
A.
Pregn., to have or possess property (mostly absol.):
miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,
Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:
habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,
Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,
in nummis,
id. Att. 8, 10:
in Salentinis aut in Brutiis,
i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:
et belli rabies et amor successit habendi,
Verg. A. 8, 327; cf.:
amore senescit habendi,
Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —
2.
With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.
(α).
With an objectclause:
de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,
Cic. Fam. 1, 5, 3:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6:
haec fere dicere habui de natura deorum,
this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:
quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?
id. Balb. 14, 33:
habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,
id. Rosc. Am. 35, 100:
illud affirmare pro certo habeo, etc.,
Liv. 44, 22, 4:
sic placet, an melius quis habet suadere?
Hor. Epod. 16, 23.—
(β).
With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;
or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,
Cic. N. D. 3, 25, 64:
de pueris quid agam, non habeo,
id. Att. 7, 19:
usque eo quid arguas non habes,
id. Rosc. Am. 15, 45:
quid huic responderet, non habebat,
id. Mur. 12, 26:
nec quid faceret habebat,
id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:
qui, quo se reciperent, non haberent,
Caes. B. G. 4, 38, 2:
nihil habeo, quod ad te scribam,
Cic. Att. 7, 19:
nil habeo, quod agam,
Hor. S. 1, 9, 19; and:
nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,
Cic. Lael. 27, 103.—
B.
To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):
anulus in digito subter tenuatur habendo,
i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:
aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,
Ov. Am. 1, 8, 51:
quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,
Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:
magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,
Tac. A. 4, 44.—Hence,
2.
To hold, use, wield, handle, manage:
nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,
Tac. A. 2, 14.— Trop.:
quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,
Sall. C. 5, 9; cf.:
reipublicae partes,
Tac. A. 4, 6 init. —
C.
To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:
aliquem in obsidione,
Caes. B. C. 3, 31, 3:
aliquem in liberis custodiis,
Sall. C. 47, 3; so,
aliquem in custodiis,
id. ib. 52, 14:
aliquem in vinculis,
id. ib. 51 fin.;
for which also: in custodiam habitus,
i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:
quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,
Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):
cum talem virum in potestatem habuisset,
Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:
quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,
id. ib. 79, 3:
alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,
Liv. 26, 24:
aegros in tenebris,
Cels. 3, 18:
aquam caelestem sub dio in sole,
Col. 12, 12, 1:
in otio militem,
Liv. 39, 2, 6; cf.:
legiones habebantur per otium,
Tac. H. 1, 31:
externa sine cura habebantur,
id. A. 1, 79 init.:
exercitus sine imperio et modestia habitus,
Sall. J. 44, 1:
quos ille postea magno in honore habuit,
Caes. B. C. 1, 77, 2;
for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,
id. B. G. 5, 54, 4:
habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,
i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:
ita me mea forma habet sollicitum,
Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:
miserrimum ego hunc habebo amasium,
id. Cas. 3, 3, 27 al.:
laetum Germanicum,
Tac. A. 2, 57; 65:
sollicitum habebat cogitatio,
Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,
2.
With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):
cum haberet collegam in praetura Sophoclem,
Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:
an heredem habuerit eum, a quo, etc.,
id. 7, 2, 37:
istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,
Plaut. Bacch. 3, 3, 8:
cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?
Cic. Fl. 29, 71:
obvium habuerunt patrem,
Quint. 7, 1, 29:
reliquas civitates stipendiarias,
Caes. B. G. 1, 30, 3:
quod (cognomen) habes hereditarium,
Cic. Rep. 6, 11:
quae habuit venalia,
id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:
qui auro habeat soccis suppactum solum,
Plaut. Bacch. 2, 3, 98:
me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,
have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:
inclusum in curia senatum habuerunt,
Cic. Att. 6, 2, 8:
(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,
id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:
si nondum eum satis habes cognitum,
id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:
decumas ad aquam deportatas,
id. Verr. 2, 3, 14, § 36:
domitas habere libidines,
id. de Or. 1, 43, 194:
omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:
innumerabilia, quae collecta habent Stoici,
id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:
quare velim ita statutum habeas, me, etc.,
Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:
in adversariis scriptum habere (nomen),
id. Rosc. Com. 3, 9:
de Caesare satis dictum habebo,
id. Phil. 5, 19, 52:
bellum habere susceptum,
id. Agr. 2, 6, 14:
quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,
id. Att. 1, 6, 1:
ut omnes labores, pericula consueta habeam,
Sall. J. 85, 7:
compertum ego habeo,
id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—
3.
Also, with a double object, to make, render:
praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,
Sall. C. 41, 5:
qui pascua publica infesta habuerant,
Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:
necdum omnia edita facinora habent,
id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:
anxium me et inquietum habet petitio Sexti,
Plin. Ep. 2, 9, 1:
sed Pompeium gratia impunitum habuit,
kept, Vell. 2, 1, 5.—
4.
Hence:
in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,
Sall. J. 14, 1:
in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,
Curt. 6, 9, 12:
majora in eo obsequia habiturus,
Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—
5.
To have or hold a person in any manner, to treat, use:
is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,
Plaut. Capt. 2, 2, 64:
equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,
Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:
exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,
Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:
eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,
id. J. 103, 5; 113, 2:
Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,
Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:
video quam molliter tuos habeas,
Plin. Ep. 5, 19, 1:
militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,
Curt. 8, 8, 11:
virgines tam sancte habuit,
id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:
male habere aliquem,
Nep. Eum. 12, 1:
neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,
Tac. A. 2, 10.—
6.
With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.
(α).
Habere se:
Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,
Cic. Att. 7, 2, 3:
praeclare te habes, cum, etc.,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149:
ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:
Bene habemus nos,
id. ib. 2, 8, 1:
ego me bene habeo,
am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:
male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,
id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:
quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:
ita se res habet, ut ego, etc.,
id. Quint. 1, 2:
sic profecto res se habet,
id. de Or. 2, 67, 271:
scire aveo, quomodo res se habeat,
id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:
ut se tota res habeat,
id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:
ut meae res sese habent,
Ter. Phorm. 5, 4, 1.—
(β).
Mid.:
virtus clara aeternaque habetur,
exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:
sicuti pleraque mortalium habentur,
as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—
(γ).
Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:
volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,
I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:
bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82:
bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:
magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,
so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—
D.
To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:
aliquem fidelem sibi habere,
Plaut. Bacch. 3, 3, 87:
deos aeternos et beatos,
Cic. N. D. 1, 17, 45:
id habent hodie vile et semper habuerunt,
id. Balb. 22, 51:
maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,
id. Fin. 1, 11, 37:
eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,
id. Brut. 15, 61:
Ut et rex et pater habereter omnium,
id. Rep. 1, 36; 2, 21:
parentem Asiae et dici et haberi,
id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:
eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,
id. N. D. 1, 15, 38:
cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,
id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:
cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,
Caes. B. G. 4, 21, 7:
nihil pensi habere,
Quint. 11, 1, 29; cf.
also: an perinde habenda sit haec atque illa,
id. 7, 3, 11:
sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,
Caes. B. G. 1, 44, 19; so,
aliquem pro hoste,
Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:
nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,
Cic. Fam. 5, 20, 2:
licet omnia Italica pro Romanis habeam,
Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:
istuc jam pro facto habeo,
Cic. Att. 13, 1, 2:
Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,
to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:
id obliviscendum, pro non dicto habendum,
Liv. 23, 22, 9:
hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,
Cic. Att. 5, 5 fin.:
aliquem in deorum numero,
id. N. D. 1, 14, 36:
aliquem in hostium numero,
Caes. B. G. 1, 28, 1:
aliquem suorum In numero,
Hor. S. 2, 6, 41;
for which also: hostium numero haberi,
Cic. Att. 11, 6, 6:
numero impiorum ac sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:
quem Aegyptii nefas habent nominare,
Cic. N. D. 3, 22, 56:
mutare nefas habent,
Quint. 12, 8, 6:
nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,
to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:
nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:
quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,
you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:
non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:
sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,
Cic. Fam. 3, 13, 2:
unum hoc sic habeto: si, etc.,
id. ib. 2, 6 fin.:
sic habeto: omnibus, etc.,
id. Rep. 6, 13:
enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,
id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:
id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,
Cic. Fam. 13, 29, 2:
tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,
id. ib. 2, 8, 2.—
2.
To take, accept, bear, submit to, endure:
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,
Sall. C. 51, 11:
egestas facile habetur sine damno,
id. ib. 6, 37:
quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,
Tac. A. 4, 21:
neque tantum maleficium impune habendum,
id. ib. 3, 70;
12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,
Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—
E.
To hold, have possession of, occupy, a place:
urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,
Sall. C. 6, 1:
qui mortales initio Africam habuerint,
id. J. 17, 7; 18, 1; cf.
Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,
rule, administer, Flor. 4, 2, 22:
urbem Romanam a principio reges habuere,
Tac. A. 1, 1:
Hispaniae tribus legionibus habebantur,
id. ib. 4, 5; 12, 54.—
2.
More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):
ille geminus qui Syracusis habet,
Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:
ubi nunc adulescens habet?
id. Trin. 1, 2, 156:
apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,
Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:
situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,
Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—
F.
To spend, pass (time, etc.):
aetatem procul a republica,
Sall. C. 4, 1:
vitam,
id. ib. 51, 12 al.—
G.
To have in one's mind, to know, be acquainted with:
siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,
Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;
nunc cognosce de Bruto,
there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:
habetis igitur primum ortum tyranni,
id. Rep. 2, 27:
habetis sermonem bene longum hominis,
id. de Or. 2, 88, 361; cf.
also: habes nostras sententias,
Suet. Claud. 4:
habes, quae fortissime de beata vita dici putem,
Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —
H.
To have as a habit, peculiarity, or characteristic:
habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,
Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—
K.
To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:
alium quaerebam, iter hac habui,
made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:
ex urbe profectus iter ad legiones habebat,
Caes. B. C. 1, 14, 3; so,
iter,
id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:
vias,
Luc. 2, 439:
C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,
to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:
senatum,
id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:
concilia,
id. B. G. 5, 53, 4:
contionem,
Cic. Att. 4, 1, 6:
censum,
id. Verr. 2, 2, 55, § 138:
delectum (militum),
id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;
v. delectus: ludos,
Suet. Rhet. 1:
sermonem,
Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:
orationem,
to deliver, id. Rep. 1, 46:
multis verbis ultro citroque habitis,
id. ib. 6, 9 fin.:
disputationem,
id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:
dialogum,
Cic. Att. 2, 9, 1:
verba,
id. de Or. 2, 47, 190:
querelam de aliquo apud aliquem,
id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:
controversiam de fundo cum aliquo,
id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:
deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,
caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:
latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,
Caes. B. G. 6, 23, 6.—
L.
Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):
istum exheredare in animo habebat,
Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:
hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,
Caes. B. G. 6, 7, 5:
neque bello eum invadere animo habuit,
Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—
M.
Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):
clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,
Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:
per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,
Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:
res tuas tibi habeas or habe,
Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:
illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,
Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:
apage sis amor: tuas tibi res habeto,
Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:
secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,
Cic. Fam. 7, 25, 2:
verum haec tu tecum habeto,
id. Att. 4, 15, 6.—
N.
Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:
postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,
Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:
duxi, habui scortum,
Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;
habeo, inquit, non habeor a Laide,
Cic. Fam. 9, 26, 2.—
O.
Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:
desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,
Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—
2.
Transf.:
hoc habet: reperi, qui senem ducerem,
Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;
Certe captus est! Habet!
Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).
A.
In gen.
1.
Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—
2.
Trop.:
ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,
Ter. Heaut. 2, 4, 22.—
B.
In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:
corpulentior videre atque habitior,
Plaut. Ep. 1, 1, 8:
si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,
Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

Lewis & Short latin dictionary > habeo

См. также в других словарях:

tiltre — Tiltre, m. penac. Signifie tantost une ligne qu on met sur des lettres pour suppléer l abbreviation des lettres totales d un mot que l Espagnol appelle Tilde, le tirant du Latin Titulus, ainsi que nous, comme qui escriroit ce mot lettre, par L R… … Thresor de la langue françoyse
PALEA — vel quod palô ventiletur, vela Pale frugum inventrice, vel a Patulo, vel a Graeco πάλλειν dicta, quantumcumque vilis, Providentiam tamen Dei efficaciter arguit: Unde Lucilius Vaninus Italus, qui scriptô de Arcanis Naturae librô Naturam omnium… … Hofmann J. Lexicon universale
Requiem Masses — Masses of Requiem † Catholic Encyclopedia ► Masses of Requiem Masses of Requiem will be treated under the following heads: I. Origins; II. Formulary; III. Colour of the Vestments; IV. Conditions for celebrating; V. Rite; VI.… … Catholic encyclopedia
ADVOCATUS Ecclesiae Spelmanno duplex — alius causarum Ecclesiae, alius soli: Hic haecditartus, ille dativus. Causarum Advocati a Principe dabantur, ad respondendum in colloquiis iudicialibus, Can. 99. Synod. Carthag, Post Consulatum Stiliconis inducta est Advocatiorum defensio, pro… … Hofmann J. Lexicon universale
CORNU — proprie de quadrupedibus. Plin. l. 11. c. 37. Cornua multis quidem et aquatilium et marinorum et serpentum variis data sunt modis: sed quae iure cornua intelligantur, quadrupedum generi tantum Nec alibi maior naturae lascivia lusit animalium… … Hofmann J. Lexicon universale
LUPUS — I. LUPUS Cos. cum Maximo, A. U. C. 984. II. LUPUS Dux Seu. Imp. ab Albini militibus victus, de quo vide Casaub. ad Seu. Spartiani. III. LUPUS Ep. Senonensis, qui tantâ erat in pauperes munificentiâ, ut nullum sibi thesaurum relinqueret, sed omnes … Hofmann J. Lexicon universale
MAGISTER — quantus in Imperio titulus olim fuerit, indicat Cassiodor. Variar. l. 6. form. 6. de Magisteria dignitate. His tribui solet, qui velclassi, societati et muneri praesunt, vel in scientia aliqua, praesertim literaria, eminentiae gradum consecuti… … Hofmann J. Lexicon universale
MARIA — I. MARIA Angliae Regina. Filia Henrici VIII. ex Catharina Arragonia, Eduardo VI. non sine veneni suspicione exstincto, successit A. C. 1553. Iohannâ Suffolciâ, quam Rex heredem scripserat, cum marito et socero Dudlaeo, aliisque, capite plexâ. Mox … Hofmann J. Lexicon universale
SIMANTRUM — Graece Σίμαντρον vulgo symandrum Graecis, una cum Hagiosidiro, campanarum locô est: a convocandis coadunandisque hôc signô datô hominibus, denominatum. Huius usum Sacerdotes nonnuili Fam modustani in Ecclesias inde invectum Hier. Magio dixerunt,… … Hofmann J. Lexicon universale
TRAGOEDIA — imitatio est per actiones illustris Fortunae, exi ru infelici, oratione gravi metricâ, Caes. Scaliger. qui illam e Comoedia quidem ortam, prius tamen excultam esle docet. Nomen ei, secundum Diomedem l. 3. a τράγος, et ᾠδὴ, quoniam olim actoribus… … Hofmann J. Lexicon universale
ZONAE — I. ZONAE quantum ad nostrum attinet institutum, sunt circuli quidam lati, caelum, terramque veluti cingulâ quâdam ambientes. Sunt autem numerô quinque: ex quibus media, quae inter Tropicos est, nimiô calore parum apta creditur habitationi: duae… … Hofmann J. Lexicon universale

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

quantum auctoritatis

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на все языки

quantum auctoritatis

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: